Fragmenty:
PŁEĆ SAMOTNOŚCI
Gdy po zawarciu formalnego związku kobieta i mężczyzna zamieszkają we wspólnej przestrzeni, sentymentalnie nazywanej gniazdkiem albo ogniskiem domowym, zaczyna się proces przystosowania, wzajemnego lub jednostronnego „przycierania rogów”. Dorosłe osoby, których wychowanie zakończyło się już dawno temu, muszą wyzbyć się nawyków, przyzwyczajeń, uzależnień lub przyzwyczaić do nich partnera, muszą wychować się wzajemnie dla wspólnego dobra. Następuje stopniowa weryfikacja wyobrażeń o wspólnym życiu, krystalizacja pojęć i tęsknot.
Dwie dotąd pojedyncze, zindywidualizowane samotności dodają się do siebie, tworząc nową jakość: samotność pary. Dobra znajomość odruchów, zachowań, zgadywanie życzeń – w czym celują żony – studiowanie psychiki, z roku na rok pogłębiana wiedza o stanach depresyjnych czy maniakalnych partnera, o jego przewlekłych chorobach i lekarstwach, jakie powinien brać, przewidywalność pytań i odpowiedzi, znoszenie wymownego lub roztargnionego milczenia, umiejętność omijania problemów, to wszystko brane jest niekiedy, fałszywie, za bliskość.
Analizowanie charakteru mężczyzny, jego potrzeb, kaprysów, apetytów po to, by go obłaskawić, utrzymać przy sobie, bywa wówczas głównym zajęciem kobiety, ważniejszym niż jej praca zawodowa. Statystyki pokazują, że jest to główny powód ucieczki od małżeństwa ambitnych, robiących karierę kobiet. Te dziewczyny zachowują się tak jak mężczyźni, nie chcąc się wiązać: wolą wyczerpującą pracę niż podległość i ciągłą gotowość zajmowania się mężczyzną.
Kortyzol jest hormonem odpowiedzialnym za poziom stresu, podnosi się we krwi tylko podczas silnych emocji negatywnych.
Dr Janice K. Kiecolt-Glaser, psycholożka badająca pary, liczyła także ilość przymiotników używanych podczas rozmowy – pozytywnych bądź negatywnych, uważając, że im więcej jest określeń dobrych, tym lepsze jest małżeństwo. Oczywiście dla osoby, która tymi pozytywnymi określeniami się posługuje. Okazało się, że podczas rozmowy u mężów obniżył się poziom kortyzolu. Nie obserwowano wzrostu poziomu hormonu stresu także wówczas, gdy związek się sypał. Nawet gdy było już bardzo źle, mężczyźni nie tracili humoru. Nie podnosił się im poziom fatalnego hormonu, nie stresowała ich sytuacja, nie wpływało to na ich stan zdrowia. Kiedy mówiono o zapalnych kwestiach, poziom kortyzolu u mężów spał spokojnie jak pies Baskerville’ów po udanej akcji. U żon zaś podnosił się jak rtęć w termometrze dogorywających na cholerę.
U kobiet – przeciwnie. Co prawda rzadziej używają negatywnych określeń, ale gdy już ich użyją, poziom kortyzolu we krwi podnosi się natychmiast. „Wynika z tego, że kobieta zachowuje się w małżeństwie jak barometr. To po niej przede wszystkim widać, czy w związku dzieje się coś złego. I to ona bardziej cierpi z powodu stresu” – mówi Janice K. Kiecolt-Glaser.
Te badania psychologowie powtórzyli w dziesięć lat po ślubie. Prawie wszystkie pary zgodziły się wziąć udział w badaniu. Okazało się, że różnice między żonami a mężami nie zmieniły się. Większość kobiet, które były bardzo wrażliwe na negatywny wizerunek swojego małżeństwa, te, którym bardzo wzrastał poziom kortyzolu, była już rozwódkami.
Analizując wyniki tych badań, dotykamy spraw najważniejszych: zdrowia a nawet życia. To, czego się dowiadujemy „pozostaje w sprzeczności ze statystyką dotyczącą długości życia. Dlaczego kobiety, które reagują silniej, żyją dłużej, a mężczyźni, wydawałoby się, znacznie pogodniejsi, żyją krócej?
Sądzę, że przyczyną mogą być znacznie większe stresy, na jakie narażony jest mężczyzna, pełen ambicji zawodowych, niekiedy zresztą wyśrubowanych, w miejscu pracy. Dom, rodzina, gadanie kobiety, jej pretensje, na ogół słuszne, nie stresują go, bo się nie liczą. Jest egoistycznie nastawiony, choć uważa, że robi wszystko dla rodziny. Żona mało go obchodzi, po prostu uczy ją omijać trudne tematy. To jest właśnie to, co nazywam tresurą, można też określić ten rodzaj męskiego zachowania praniem mózgu. Nawet bez użycia słów, humorami, minami, gestami, mąż daje do zrozumienia żonie, że nic nie osiągnie w ten sposób. Pewnie dlatego kobiety manipulują mężami: wydaje im się, że osiągną to, czego pragną „nie wprost”.
KOMU TO SIĘ OPŁACA?
Na największy stres narażone są niepracujące zawodowo żony, te, które nie mogą oderwać się od problemów, wciąż tkwią wyłącznie w życiu męża, tak jak Winnie, symbolicznie zakopana po pas w piachu. Inne badania nad małżeństwami dowiodły, że jeśli kobieta pracuje więcej niż czterdzieści godzin tygodniowo, jeśli jest zajęta, pochłonięta pracą i karierą, stan zdrowia jej partnera zwykle się pogarsza. Socjolog z uniwersytetu w Chicago, prof. Ross Stolzenberg, zbadał przez trzy lata około trzech tysięcy żonatych mężczyzn. Ci, których żony nie pracowały lub nie pracowały długo, nie poświęcały na pracę wiele czasu i uwagi, byli zdrowsi niż mężowie pracoholiczek. Wiadomo przecież, że w większości związków, to kobieta dba o czystość mężczyzny, pierze jego rzeczy, prasuje, mówi mu, że się ochłodziło, więc należy się ciepło ubrać. Wiadomo, że mężczyzna ubiera się na ogół w to, co wisi na krześle, co zdjął z siebie wczoraj wieczorem.
Nie dostaje za to nic w zamian. Żadnej troski. Znają to prawie wszystkie żony. Oczywiście w sytuacjach ekstremalnych, podczas ciężkiej choroby, zwykle kobieta może oczekiwać pomocy. Na ogół jest to jednak sytuacja ostateczna, choroba stwierdzona przez lekarzy, powodująca, że kobieta jest przykuta do łóżka, niedołężna. I tu jednak zdarzają się rozstania, mąż nie wytrzymuje słabości żony, musi odejść albo przynajmniej znaleźć sobie inną opiekunkę. W normalnych warunkach żona musi sama dbać o siebie, nie ma tu symetrii.
Tak jak w badaniach, nie ma i w życiu żadnej równoległości, długość pracy mężczyzny nie wpływa w żaden sposób na zdrowie kobiety. Może wpływać jedynie na rozwód, gdy żona sądzi, że to nie praca go pochłania, lecz inna kobieta, albo gdy ma po prostu dość samotności i braku życia rodzinnego, bliskości, wspólnoty. Zaczyna szukać i znajduje przyjaciela.
„Wiem, czego mogę się po nim spodziewać” – mówi kobieta. „Wiem, czego mogę od niej oczekiwać” – myśli mężczyzna. „Wiesz, że tego się po tobie nie spodziewałam” – mówi żona, gdy mąż ją czymś zaskoczy. „Nie sądziłem, że się do tego posuniesz” – wyraża zdziwienie mąż. W związku, w układzie jest bowiem także miejsce na zaskoczenie. Nawet jednak nieprzewidywalność staje się z czasem obłaskawiona. Oswojona, przewidywalna. Każda z par określa to inaczej, posługując się własnym kodem: Robert znów miał swój odlot, Kasi całkiem odbiło, miała dół, jak w zeszłym roku. W taki sposób mówią bohaterowie małżeństwa. Kasia spakowała manatki i wyjechała nagle, zostawiając Roberta, który miał właśnie swoje pijackie, tygodniowe tango, albo zaćpał.
PLAMY NA SŁOŃCU MAŁŻEŃSKIM
Regularne kryzysy są zjawiskiem występującym w krajobrazie małżeńskim. Mają swój rytm, częstotliwość, pulsowanie. Podobnie funkcjonują cykle w przyrodzie. Katastrofy, pożary powodzie, trzęsienia ziemi, niby nieprzewidywalne, a jednak można je przeczuć lub wywnioskować z badań, na przykład na podstawie plam na słońcu, wiatrów wiejących od gór, zachowania zwierząt lub przy pomocy odpowiednio czułej aparatury, wykrywającej wstrząsy sejsmiczne czy erupcje wulkanów.
Kryzysy małżeńskie powstają z nawarstwienia problemów, z niedopowiedzeń, z omijania pewnych spraw, o których nie wolno mówić głośno. Czasami jest to prawdziwe, plemienne tabu, którego przekroczenie może prowadzić nawet do śmierci, jeśli sposobem załatwiania problemów małżeńskich są rękoczyny. A dochodzi do nich wcale nie u ludzi z „marginesu”, czy w środowiskach kryminogennych, taki sposób ucinania sprawy bywa również metodą w rodzinach inteligenckich. Dobrze wychowany mąż, lubiany w towarzystwie, ceniony w firmie umie bić tak, żeby nie pozostawić śladów na ciele, a zostawić je głęboko w psychice.
Dlatego część zalęknionych kobiet boi się odezwać. Nie tylko jednak milczą te bite czy kaleczone psychicznie w wyjątkowo okrutny sposób, milczą także i te, które chcą utrzymać związek, a wiedzą, że jedynym sposobem jest milczenie na pewne tematy.
Nie wolno pytać, rozważać, dochodzić do prawdy w celu oswojenia śmierci kogoś bliskiego, ojca, matki, brata; nie powinno się mówić o chorobie, zdradzie, kalectwie, narkomanii syna lub córki. Pod groźbą zepsucia nastroju. A zepsucie nastroju może prowadzić do kryzysu. Zwykle jest tak, że mąż nie chce słuchać o trudnych sprawach, uważa, że rozdrapywanie ran nic nie daje, że i tak nic się nie poradzi, lepiej więc zająć się czytaniem gazety lub oglądaniem meczu niż wałkować temat. I te właśnie odrzucone tematy utwardzają się, nakładają na siebie jak słoje drzewa, na pewien czas zapewniają twardość pnia, ale gdy stan taki trwa zbyt długo – drzewa próchnieją.
Jeśli nie będę poruszała tych tematów, mój mąż będzie miły i będziemy mieli spokój, myśli żona, lecz nie znajduje spokoju wewnętrznego, bo pozory spokoju nie przynoszą ukojenia, a rana w środku wciąż się paskudzi, gdy tymczasem wiadomo, że „przegadanie” problemu, zanalizowanie go, oczywiście bez wałkowania godzinami, podzielenie się myślami, ewentualnie też odpowiedzialnością, daje dobre efekty psychologiczne.
To rodzaj terapii, jakiej mogą sobie wzajemnie udzielić partnerzy. Bywa, że kobieta zwierza się przyjaciółce, jednak zawsze wówczas pojawia się gorzki osad: dlaczego mogę jej o tym powiedzieć, a nie mogę rozmawiać o tym z nim? Kto w końcu jest mi najbliższy? Zaczynają się spekulacje: skoro mogę obejść się bez niego w takich ważnych dla mnie sprawach, to może w ogóle mogę być sama albo z kimś innym, z kim będę mogła mówić o wszystkim, co jest bolesne.
CICHE PRZESTRZENIE
„Tak mało jest rzeczy, o których można mówić, że mówi się o wszystkim. O wszystkim, o czym można. I ani słowa w tym prawdy” – mówi Winnie spokojnie, już bez rozpaczy, po prostu przyjmuje ten zastany układ jako optymalny. Jeśli były kłótnie, wypaliły się już. Spokój panuje na tej pustyni, choć jest to ten rodzaj paraliżującego spokoju, jaki ludzi zwykle przeraża, przerażał także każdego z małżonków, zanim jeszcze rozpoczęli wędrówkę przez wspólną pustynię, cichą przestrzeń. Podwójny letarg, klincz psychiczny.
Samotność każdego z osobna ma płeć, samotność mężczyzny różni się od samotności kobiety. Wspólnie tworzą coś w rodzaju podwójnej, osamotnionej bliskości na tratwie, na pełnym morzu albo w okopach. Mąż i żona są „okopani”, tak właśnie jak Winnie i Willie: ona unieruchomiona, zakopana po pas, on może się poruszać, lecz z tej możliwości nie korzysta.
Tym prostym zabiegiem Beckett odróżnia uwikłanie kobiece od męskiego. Niekiedy mówi się, że para „zakopała się” za murami, „ukryła się przed światem”, jak w piosenkach o zakochanych. Dwoje ludzi zrobiło to, pozbywając się osobistych przyjaciół sprzed małżeństwa. W początkach związku wydaje się, że nikogo więcej, prócz ewentualnych dzieci, nie potrzeba do pełni szczęścia. Zajęci sobą, powiększoną rodziną, gromadzeniem dóbr, domem, nie zauważają, że wyeliminowali po kolei najpierw wszystkich znajomych, potem przyjaciół i tym sposobem sami siebie na siebie skazali.
