Zwiazek- PROSZE O PORADE.

Zaczne od tego,że jesteśmy ze sobą prawie 3 lata, on mial ze mna swoj pierwszy raz a ja z nim, jestem jego pierwsza dziewczyna, ja przed nim mialam kilku chlopakow, ale tylko z nim spałam. Charakter ja: bardzo wrazliwa, pamietliwa, kochajaca,tradiocnalistka,czasem nerwowa,troskliwa,wierna, szczera on:wrazliwy,kochajacy, potrafi sklamac a kilka dni pozniej przyznaje sie do prawdy, wierny,kochajacy,czasem bardzo nerwowy Przeszlismy wiele wiezenie przez ktore trafił przez koleszków, operacja tetniaka mózgu przezyl. Wszystko bylo dobrze zawsze miedzy nami tylko 3 miesiace temu poklocilismy sie troche.I wtedy zaszła dziwna sytuacja o ktorej czesto mysle, nie wiem czy to glupie ze sie tym zadreczam? Wtedy jakas kolezanka jego zaczela do niego pisac (czy bedzie w szkole, co tam itp) az w koncu on jej napisal sms "szkoda ze sie nie spotkamy" gdy to zobaczylam spytalam co znaczy ten sms a on powiedział,że zarty sobie z niej zrobil bo ona wypisuje do niego, wiec powiedzialam zeby jej to powiedzial i w szkole powiedzial ze ten sms nie byl do niej i zeby do niego wiecej nie pisala zeby spadała. I jeszcze sie dowiedziałam ze ta dziewczyna do wszystkich jego kolegow pisze (co tam? idziesz do skzoly? ) i tak w kolko, mnie osobcie bardzo zabolało ze moj chlopak jej napisal tego sms, mimo ze to byly zarty. Podobno ona jest jakas dziwna i do wszytskich wypisuje i jego koledzy sie z niej smieja. Teraz druga syt.był spotkać sie z kolegami i byly kolezanki jego kolegi on tam nic sie nie odzywal, na drugi dzien on wziol nr do jednej i napisal "milo bylo poznac cie" ona cos odp a on jej juz nic,spytałam czemu tak zrobił to powiedział ze jaja se robił ,to ja mowie to napisz jej ze to zarty wiec jej napisal i zeby skasowala jego nr,ze ma kochana dziewcyne i niechcee z nimi zadnych kontaktow. Mimo tego ja znim zerwałam pierwszy raz po prawie 3 latach , on bardzo cierpial ciagle dzownil przepraszal ze to glupie zarty. Powiedzial mi wtedy ze ten nr to wziął dla kolegi bo on nie ma dziewczyny, rzeczywiscie znam tego kolege i wiem ze szuka dziewczyny, a sms na zarty, wiec zapytalam dlaczego mi od razu tego nie powiedzial? a on powiedzial ze myslał ze bede myslec ze on sie bawi w jakiegos alfonsa ze szuka dziewczyn swoim kolegom.Zrobil cos glupiego napil sie wódki a on nie moze pic bo moze dostac ataku padaczki i jakis tabletek sie nałykał. Naszczescie jest zdrowy.Mowil ze niechcial zyc bezemnie. Po jakims czasie wróciliśmy do siebie kochamy sie bardzo.ja nie wiem czemu mnie to tak boli? Od tego czasu minelo 3 miesiace i wszystko jest miedzy nami ok, chcialam sie zapytac ludzi na forum, dlaczego ja sie tym zadreczam? czy cos zlego naprawde sie stalo ze on tak napisal? powtarzam ze jestem bardzo wrazliwa i pamietliwa..... to tyle czekam na opinie pozdrawiam.

?????????

a ile wy macie lat? bo te zarty z smsami to jak nastolatek...

to jakas gowniara, juz 10ty raz widze ten durny temat, do nauki gowniaro

no widac wlasnie ze jakies dziwne problemy maja. dorosnij a potem baw sie w milosc

ja mam 21 a on 22, wiem ze zarty , jestesmy juz dorosli, czyli nie powinnam sie niczym przejmowac?

Czy Wikipedia może być lepsza? Pomóż nam ją poprawiać. EuropaZ Wikipedii, wolnej encyklopedii Skocz do: nawigacji, szukaj Ten artykuł od 2010-07 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Aby uczynić artykuł weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Ten artykuł dotyczy części świata (kontynentu). Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. Europa Europa - zdjęcie satelitarne Mapa hipsometryczna Europy Mapa polityczna EuropyEuropa część świata (określana zwykle tradycyjnym, acz nieścisłym mianem kontynentu), leżąca na półkuli północnej, na pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej, stanowiąca wraz z Azją kontynent Eurazję. Spis treści 1 Nazwa i charakter 2 Granice Europy 3 Dane geograficzne 3.1 Linia brzegowa 3.1.1 Akweny otaczające Europę 3.1.2 Typy wybrzeży europejskich 3.2 Ukształtowanie powierzchni 3.2.1 Niziny 3.2.2 Wyżyny i góry 4 Budowa geologiczna 4.1 Wulkanizm 4.2 Gleby 5 Klimat 5.1 Strefy klimatyczne 5.2 Temperatura 5.3 Opady 6 Wody 6.1 Rzeki 6.2 Jeziora 6.3 Lodowce 7 Środowisko przyrodnicze 7.1 Szata roślinna 7.2 Świat zwierząt 8 Historia 8.1 Archeologia i prehistoria 8.2 Starożytność 8.3 Średniowiecze 8.3.1 V-X wiek 8.3.2 XI-XV wiek 8.4 XV-XVII wiek 8.5 XVIII-XIX w. 8.6 XX w. 9 Ludność 9.1 Gęstość zaludnienia 9.2 Grupy etniczne i narodowości 9.3 Języki 9.4 Religie 9.4.1 Chrześcijaństwo 9.4.2 Islam 9.4.3 Judaizm 9.4.4 Pozostałe wyznania 9.4.5 Bezwyznaniowość 9.5 Miasta 10 Podział polityczny Europy 10.1 Struktury polityczne 11 Kultura 11.1 Literatura 11.2 Sztuka 11.3 Muzyka 12 Główne okręgi przemysłowe Europy 13 Zobacz też 14 Przypisy 15 Bibliografia Nazwa i charakterNazwa Europy wywodzi się z greckiego słowa (Europe) i zwykle poprzez łacińską formę Europa weszło do niemal wszystkich języków świata. Etymologia samego terminu jest niejasna: być może pochodzi ono od (europos) łagodnie wznoszący się, albo od asyryjskiego ereb, zachód. Inne teorie wywodzą pochodzenia nazwy od semickiego słowa oznaczającego ciemny. Europa określana jest zwykle mianem kontynentu, co podkreśla jej odrębny od Azji charakter kulturowo-polityczny, jednak z geograficznego punktu widzenia określenie to jest nieścisłe. Niekiedy, także dla odróżnienia od Azji i przy zachowaniu tradycyjnej nazwy kontynent Europę nazywa się mianem subkontynentu. Granice Europy Osobny artykuł: granica Europa-Azja. Przebieg granic Europy jest przedmiotem licznych sporów i kontrowersji. Kwestia ta jest różnie rozstrzygana w nauce poszczególnych krajów, a najwięcej rozbieżności w tej sprawie występuje w nauce anglosaskiej. Polska interpretacja przebiegu granicy Europa-Azja jest zgodna z ustaleniami Międzynarodowej Unii Geograficznej. Jedynymi granicami Europy, co do których nie ma sporów, są naturalne granice morskie na północy, zachodzie i południu. Wyznaczenie umownej granicy z Azją na wschodzie i południowym wschodzie wzbudza kontrowersje. Powszechnie przyjęto, że Europa rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie do gór Uralu na wschodzie (problem przynależności samych tych gór jest kwestią sporną). W Polsce przyjęto, iż są one częścią kontynentu), oraz od Oceanu Arktycznego na północy do Morza Śródziemnego i Morza Czarnego na południu. Największy problem stanowi wyznaczenie granic Europy na południowym wschodzie. Polska nauka, w ślad za ustaleniami MUG uważa, iż granica biegnie obniżeniem Kumsko-Manyckim, natomiast w naukach innych krajów wyznacza się kilka odmiennych wersji przebiegu tej granicy, przesuwających kraniec kontynentu w tym rejonie daleko na południe, w niektórych propozycjach o ponad tysiąc kilometrów w stosunku do ustaleń Międzynarodowej Unii Geograficznej. Dane geograficzne Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji. Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, jakie informacje budzą wątpliwości. Powierzchnia Europy: to 10,5 mln km (5,96 mln km, bez europejskiej części Rosji). Stanowi to ok. 2% całej powierzchni kuli ziemskiej (ok. 7,5% powierzchni lądów) i Europa jako część świata jest większa tylko od Australii. Europa stanowi 1/5 Eurazji i jako jej największy półwysep jest najbardziej wysunięta na zachód. Rozciągłość równoleżnikowa: 5600 km (79) Rozciągłość południkowa: 4200 km (35) Długość wybrzeży: 38 tys. km Średnia wysokość terenu: 292 m n.p.m. Linia brzegowaEuropa jest najbardziej rozczłonkowaną częścią świata, o silnie rozbudowanej linii brzegowej, której długość wynosi ok. 38 000 km (bez linii brzegowej wysp). Około 25% powierzchni kontynentu stanowią półwyspy, spośród których największymi są: 1.Półwysep Skandynawski (800 000 km) 2.Półwysep Iberyjski (580 000 km) 3.Półwysep Bałkański (500 000 km) 4.Półwysep Apeniński (150 000 km) 5.Półwysep Kolski (120 000 km) 6.Półwysep Krymski (25 000 km) 7.Półwysep Jutlandzki (24 000 km) 8.Półwysep Bretoński (24 000 km) (podana powierzchnia półwyspów ma charakter przybliżony) Wyspy stanowią blisko 7,5% powierzchni Europy, a największe z nich to: 1.Wielka Brytania (218 476 km) 2.Islandia (103 000 km) 3.Irlandia (84 406 km) 4.Wyspa Północna Nowej Ziemi (48 904 km) 5.Spitsbergen (37 673 km) 6.Wyspa Południowa Nowej Ziemi (33 275 km) 7.Sycylia (25 400 km) 8.Sardynia (24 090 km) 9.Ziemia Franciszka Józefa (cały archipelag 16 134 km) 10.Ziemia Północno-Wschodnia (14 443 km) 11.Korsyka (8 680 km) 12.Kreta (8 366 km) Akweny otaczające EuropęEuropę z racji jej półwyspowego charakteru otacza wiele mórz i zatok, stanowiących części Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Arktycznego. Morze Karskie Morze Peczorskie Morze Barentsa Morze Białe Morze Norweskie Morze Szkockie Morze Hebrydzkie Morze Północne Morze Irlandzkie Morze Celtyckie Zatoka Biskajska Zatoka Kadyksu Morze Bałtyckie Zatoka Botnicka Zatoka Fińska Zatoka Ryska Morze Śródziemne, z którego wydziela się kilka mniejszych mórz i zatok: Zatoka Lwia Morze Tyrreńskie Morze Adriatyckie Zatoka Tarencka Morze Jońskie Morze Alborańskie Morze Balearskie Morze Egejskie Morze Liguryjskie Morze Libijskie Morze Kreteńskie Morze Trackie Morze Lewantyńskie Morze Marmara Morze Czarne w tym: Morze Azowskie Typy wybrzeży europejskichWybrzeże kontynentu ma zróżnicowany charakter. Nabrzeżne tereny Europy prezentują praktycznie każdy ze sklasyfikowanych typów wybrzeża. Na północy występują głównie wybrzeża fiordowe (zachodnie wybrzeże Półwyspu Skandynawskiego) i wybrzeża skjerowe (w Finlandii i Szwecji), często też wybrzeża akumulacyjne (Holandia, Niemcy, Dania). W południowej części Europy najczęstsze są wybrzeża typu dalmatyńskiego, a w zachodniej i południowo-zachodniej riasowego. Nad Morzem Czarnym spotykany jest typ wybrzeża określany jako wybrzeże limanowe. Poza tym spotkać można także wybrzeża klifowe (m.in. na Bałtyku) i ferdowe. Ukształtowanie powierzchniPowierzchnia Europy jest w przeważającej części nizinna. Najniższym punktem Europy jest depresja na Nizinie Nadkaspijskiej (28 m p.p.m.). Około 74% powierzchni Europy położone jest na wysokości mniejszej niż 300 m n.p.m., blisko 1/5 obszaru ma wysokość 300-1000 m n.p.m., a jedynie 6% obszaru kontynentu leży na wysokości wyższej niż 1000 m n.p.m. Najwyższym szczytem Europy jest Mont Blanc (4811 m n.p.m.). W geograficznej literaturze anglosaskiej, gdzie Kaukaz włączany jest do Europy, podaje się, że najwyższym szczytem jest Elbrus (5642 m n.p.m.). Wobec obowiązującej w Polsce koncepcji przebiegu granic Europy, zgodnej z ustaleniami Międzynarodowej Unii Geograficznej, podawanie Elbrusu jako najwyższej góry kontynentu jest błędem. NizinyWzdłuż atlantyckiego wybrzeża Europy, od zachodniej Francji, przez Belgię, Holandię aż do Niemiec ciągnie się pas nizin Niż Środkowoeuropejski. W Niemczech pas ten rozszerza się znacznie i dalej na wschód obejmuje niemal całą Polskę a także niemal całą Europę Wschodnią, od północnych krańców kontynentu, po południowe (Niż Wschodnioeuropejski). Poza tym obszarem niziny na kontynencie europejskim znajdują się głównie wśród obszarów górskich (największe z nich to m.in. Nizina Wołoska, Nizina Padańska i Wielka Nizina Węgierska), a także na obszarach przybrzeżnych oraz na znacznej części Wysp Brytyjskich. Niziny europejskie, jakkolwiek posiadają wspólną cechę w postaci równinnego charakteru posiadają zróżnicowaną rzeźbę terenu. Jest ona związana ze zlodowaceniami plejstoceńskimi, które wielokrotnie obejmowały znaczną część kontynentu. Największym z nich było zlodowacenie skandynawskie, które objęła Wyspy Brytyjskie, Morze Północne, większą część Niemiec, Polskę i Europę Wschodnią aż do Donu. Na obszarze tym występują typowe cechy krajobrazu polodowcowego. Należą do nich moreny denne i czołowe, kemy, ozy, oraz zbiorniki wodne pochodzenia lodowcowego. Około 143 000 km zajmują obszary położone poniżej poziomu morza. Największe depresje znajdują się nad Morzem Kaspijskim (Nizina Nadkaspijska) i w północnej Holandii. Wyżyny i góry Osobny artykuł: Pasma górskie w Europie. Alpy, na ostatnim planie najwyższy szczyt Europy Mont BlancObszary górzyste i wyżynne znajdują się na Półwyspie Skandynawskim (Góry Skandynawskie), północnej części Wielkiej Brytanii (Góry Kaledońskie), w Europie zachodniej i środkowej (m.in. Masyw Centralny, Góry Świętokrzyskie, Sudety, Ardeny, Harz i in.) a także na wschodnim skrawku kontynentu (Ural). Poza tym przez obszar Europy, na południe od pasa nizin, ciągnie się kilka młodych pasm górskich, rozdzielonych zapadliskami tektonicznymi. Należą do nich (od zachodu): Góry Betyckie, Pireneje, Alpy, Apeniny, Karpaty, Góry Dynarskie, Hellenidy i Bałkan. Budowa geologicznaW Europie wyróżnia się trzy podstawowe jednostki tektoniczne: platformę wschodnioeuropejską, paleozoiczną platformę Europy zachodniej i środkowej oraz fałdową strukturę alpidów. Platforma wschodnioeuropejska obejmuje obszar od Uralu do przebiegającej przez Polskę linii Teisseyere'a-Tornquista. Fundament platformy budują prekambryjskie skały krystaliczne, które odsłaniają się w obrębie tarczy fennoskandzkiej i tarczy ukraińskiej. W pozostałej części platformy krystaliczne podłoże jest przykryte młodszymi osadami o różnej miąższości, które tworzą pokrywę platformową. Paleozoiczna platforma Europy zachodniej i środkowej obejmuje pasma hercyńskie i reliktowe kaledońskie leżące na zewnątrz alpejskiej strefy fałdowej. Alpidy tworzą w południowej części Europy rozległy system górski o przebiegu generalnie równoleżnikowym. Alpidy Europy łączą się na zachodzie przez Cieśninę Gibraltarską z górami Rif (Atlas) w północnej Afryce a na południu i na wschodzie z alpejskimi łańcuchami górskimi Azji, tworząc jeden system orogeniczny. Do alpidów w Europie zalicza się: Góry Betyckie Góry Iberyjskie Pireneje Alpy Apeniny Góry Dynarskie Hellenidy Karpaty Bałkan Góry Krymskie WulkanizmW minionych epokach geologicznych na terenie kontynentu zachodziły dość intensywne procesy wulkaniczne. Ich pozostałościami są stożki wygasłych wulkanów. W czasach historycznych zjawiska wulkaniczne występują tylko na niewielkich obszarach Europy, przy czym oprócz Wezuwiusza wszystkie takie obiekty znajdują się na otaczających Europę wyspach, najczęściej oddalonych od głównej części kontynentu. Największym skupiskiem wulkanów jest Islandia; na niej i otaczających wysepkach znajduje się około 20-35 czynnych wulkanów, często tworzących systemy. Spośród islandzkich wulkanów największymi są Hekla i Laki. Wulkany w większej liczbie występują także na południu Europy we Włoszech, zarówno w kontynentalnej części tego kraju (Wezuwiusz), jak i na należących do tego państwa wyspach Sycylii (Etna), i na Wyspach Liparyjskich, gdzie do niedawna aktywnych było kilka tego typu obiektów (m.in. Vulcano), zaś obecnie (od początku XX wieku) czynny jest jedynie Stromboli (co nie przesądza, iż pozostałe wulkany definitywnie wygasły). W czasach historycznych czynny był także wulkan zlokalizowany na południowo-wschodnim skrawku Europy na wyspie Thera (Santoryn), którego ostatni wybuch miał miejsce ok. 1600 r. p.n.e. Aktywne wulkany istnieją na portugalskim archipelagu Azorów oraz na należącej do Norwegii arktycznej wyspie Jan Mayen (wulkan Beerenberg). Czynne wulkany na Wyspach Kanaryjskich nie zaliczają się do wulkanów europejskich, gdyż jakkolwiek archipelag ten politycznie należy do europejskiej Hiszpanii, to jednak geograficznie jest on częścią Afryki. GlebyZe względu na różnorodność skał, na których wykształciły się gleby oraz zróżnicowanie warunków klimatycznych układ gleb w Europie ma charakter mozaikowy, a jedynie w części wschodniej kontynentu strefowy. Jako iż gleby formują się w wyniku oddziaływania roślinności i warunków klimatycznych na podłoże skalne, rodzaj gleby występującej na danym terenie zależy od rozkładu stref klimatycznych i występujących w nich formacji roślinnych. W związku z tym w Europie, w strefie klimatów zimnych, gdzie procesy chemiczne przebiegają powoli a powstająca gleba poddawana jest erozji mrozowej profile glebowe są słabo wykształcone, zaś gleby tam występujące należą do gleb tundrowych. W strefie klimatu umiarkowanego chłodnego (od Skandynawii, przez północną część Niziny Wschodnioeuropejskiej, aż do Uralu) przeważają gleby bielicowe i darniowo-bielicowe (te ostatnie występują w części południowej omawianego rejonu). W południowej części strefy klimatu umiarkowanego w Europie środkowej i wschodniej największą powierzchnię zajmują gleby darniowo-bielicowe. W Europie zachodniej i środkowej, w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych (zwłaszcza odmiany morskiej), od Wysp Brytyjskich, przez Francję, południowe Niemcy aż do Rumunii przeważają gleby brunatne i płowe, przy czym na zachodzie, gdzie poziom opadów jest wyższy są to gleby brunatno-bielicowe. W strefie klimatu podzwrotnikowego (na obszarze śródziemnomorskim) najwięcej jest gleb typu brązowego i brunatnego. W południowej części Niziny Wschodnioeuropejskiej, na wschód od Małopolski i Karpat ciągnie się strefa bardzo urodzajnych gleb czarnoziemowych, które stanowią głównie czarnoziemy stepowe, a poza nimi też czarnoziemy leśne. W rejonie Morza Kaspijskiego dominują gleby kasztanowe, zaś na powierzchni ok. 100 tys. km, pomiędzy dolną Wołgą a rzeką Ural, na terenach pustynnych warstwa gleby praktycznie nie występuje. Niezależnie od stref klimatycznych na terenach górskich występują charakterystyczne dla tego typu obszarów typy gleb, zaś wzdłuż biegów dużych rzek (m.in. dolnej Wołgi, Rodanu, środkowego Dunaju) oraz w Holandii występują mady i marsze. Na terenach o nadmiernej wilgotności leżących w strefie klimatu umiarkowanego powstają gleby torfowe KlimatKlimat w Europie jest znacznie łagodniejszy niż klimaty innych obszarów położonych na tej samej szerokości geograficznej. Różnica ta zauważalna jest zwłaszcza zimą, w zachodniej i północnej części kontynentu. Główną przyczyną tego zjawiska jest ciepły prąd morski Golfstrom (Prąd Zatokowy), opływający Europę od zachodu. Dzięki niemu na norweskich Lofotach istnieje największa na świecie anomalia termiczna, której wartość dochodzi do +25 C. Drugą przyczyną łagodnego klimatu jest przewaga wiatrów zachodnich, co w połączeniu z niemal równoleżnikowym układem najważniejszych łańcuchów górskich, powoduje, iż ciepłe masy powietrza znad Oceanu Atlantyckiego docierają głęboko na wschód kontynentu. Strefy klimatyczneNiemal cała Europa znajduje się w strefie klimatów umiarkowanych. W północno-wschodniej części kontynentu ma on charakter chłodny, zaś w pozostałej ciepły (morski, kontynentalny i przejściowy). Południowe skrawki Europy (półwyspy: Iberyjski, Apeniński i Bałkański oraz wyspy Morza Śródziemnego) znajdują się w strefie klimatów podzwrotnikowych (morskich, a w Bułgarii i środkowej Hiszpanii kontynentalnych). Od klimatów umiarkowanych oddzielają je pasma górskie: Pireneje, Alpy i Bałkan. W północnych krańcach Europy (północna Islandia, Svalbard i północno-zachodnia Rosja) panuje klimat okołobiegunowy (subpolarny). Niezależnie od położenia wysokie oraz średnie góry posiadają własne, odmienne od nizinnych typy klimatyczne, zaliczane do klimatów górskich. TemperaturaTemperatura i opady w wybranych miastach europejskich: Tirana Dublin Moskwa Czerwonym słupkom pokazującym temperaturę, odpowiada skala po lewej stronie, niebieskim pokazującym poziom opadów skala po prawej stronie Temperatura na kontynencie europejskim w okresie zimowym spada w miarę posuwania się na wschód. Zimą najcieplejszymi obszarami są krańce południowe i południowo-zachodnie kontynentu. W styczniu średnia temperatura na tych terenach to ok. +10 C +12 C, np. w Lizbonie średnia wieloletnia to +11 C, a w Gibraltarze +13 C. Najchłodniejszymi terenami są obszary na północnym wschodzie, gdzie średnia temperatura to poniżej 15 C, zaś na samym skraju kontynentu, na Nowej Ziemi, spada poniżej 20 C. W okresie letnim największe różnice temperatur zaznaczają się pomiędzy północą a południem kontynentu. Na północy w lipcu jest to 8-10 C (np. w norweskim Vard średnia wieloletnia lipca to +9 C), zaś na południu 26-28 C (Ateny średnia wieloletnia +28 C). Najwyższą w Europie temperaturę zanotowano w Sewilli i było to +50 C, natomiast najniższą 31 grudnia 1978 r. w rosyjskim UstCzugor i wynosiła ona -58,1 C. Roczne wahania temperatur największe są na wschodzie Europy. W środkowej części europejskiej Rosja różnice skrajnych temperatur w ciągu roku przekraczać mogą 70C (w Twerze najwyższa zanotowana temperatura to +37 C, zaś najniższa 50 C). Najmniejsze wahania temperatur występują na krańcach północno-zachodnich i średnio wynoszą kilkanaście, do nieco ponad 20 stopni. Długość okresu bezprzymrozkowego jest różna w różnych częściach kontynentu. Na krańcach północno-wschodnich (północny Ural, część Nowej Ziemi) oraz w Górach Skandynawskich i środkowej Islandii wynosi poniżej 2 miesięcy, na większości obszaru Europy środkowej i wschodniej jest to 120-180 dni, w Europie zachodniej (poza obszarami górskimi) 180-240 dni, zaś na wyspach i położonych na południu wybrzeżach Morza Śródziemnego oraz w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego przymrozki pojawiają się sporadycznie (nie w każdym roku). OpadyPoziom opadów w Europie jest różny. Na znacznej część kontynentu rocznie notuje się 500-800 mm opadów. Wielkość ta ma znacznie wyższą wartość na terenach górskich (zwłaszcza po zachodniej stronie stoków), gdzie przekracza ona 2000 mm na rok (w czarnogórskiej osadzie Crkvice, w Górach Dynarskich, nad Zatoką Kotorską jest to ponad 5300 mm). Duże nasilenie opadów występuje też na wybrzeżach. Najmniej opadów (poniżej 500 mm) występuje na krańcach północno- i południowo-wschodnich, zaś na wybrzeżu Morza Kaspijskiego jest nawet mniej niż 250 mm. Na większości obszaru Europy opady występują w ciągu całego roku, głównie jednak w półroczu ciepłym (zwłaszcza czerwcu, lipcu i sierpniu). Na terenie Wysp Brytyjskich, zachodniej części Półwyspu Skandynawskiego, na Islandii oraz większości obszaru Francji opady także występują w ciągu całego roku, jednak największe ich nasilenie przypada na półrocze chłodne. W Europie południowej (głównie na obszarach pokrywających się z zasięgiem klimatu podzwrotnikowego) deszcz, rzadziej śnieg pada niemal wyłącznie w porze chłodnej. WodyOk. 66% powierzchni Europy należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego, 16% do zlewiska Oceanu Arktycznego, a wody z pozostałej części kontynentu spływają do zbiorników wewnątrzkontynentalnych, spośród których największym jest Morze Kaspijskie. Rzeki Osobny artykuł: Rzeki Europy. Ujście Wołgi, najdłuższej rzeki EuropyW Europie znajdują się liczne rzeki, jednak z powodu silnie rozwiniętej linii brzegowej kontynentu i związanej z tym niewielkiej odległości do morza europejskie rzeki nie należą do najdłuższych na świecie. Najdłuższa rzeka Europy Wołga zajmuje dopiero 15. miejsce pod względem długości wśród rzek świata. Rocznie rzeki Europy odprowadzają do oceanów 2500 km wody. Zasadniczo w Europie istnieje kilka typów rzek: Typ wschodnioeuropejski rzeki na terenach nizinnych, zasilane głównie przez roztopy i wiosenne opady, stąd najwyższe stany wód przypadają na wiosnę, a najniższe latem i zimą, zlodowacone przez kilka miesięcy w roku. Należą tu m.in. Wołga, Dniepr, Don i Dwina. Typ północnoeuropejski rzeki o niewielkich rocznych wahaniach wodostanu, który jest wyrównywany przez jeziora, przez jakie przepływają te cieki wodne. Zimą dość długo zlodowacone. Często wykorzystywane w hydroenergetyce. Należą tu m.in. Glomma i Torne. Typ atlantycki rzeki o zasilaniu opadowym, wysokim i wyrównanym wodostanie, nie zamarzające zimą (np. Sekwana i Tamiza). Typ alpejski rzeki tego typu w swym górnym biegu zasilane są wodą z topniejących lodowców i śniegów (stąd na tych odcinkach wysokie stany wód występują późną wiosną i latem), zaś w dolnym odcinku zasilane głównie dopływami; poziom wody w tej części rzeki zależy od ilości opadów i wysokości temperatur (parowanie). Rzekami tego typu są m.in. Ren, Rodan i Pad. Typ śródziemnomorski rzeki o zasilaniu głównie opadowym, cechują się bardzo wyraźnymi różnicami w poziomie wody w okresie zimowym (gdy przypada maksimum) i letnim. Należą do nich m.in. Gwadalkiwir, Gwadiana i Tag. Do najdłuższych rzeki Europy należą Wołga (3531 km), Dunaj (2888 km), Ural (2428 km), Dniepr (2285 km), Don (1870 km), Peczora (1809 km), Dniestr (1352 km), Ren (1320 km), Łaba (1091 km) i Wisła (1047 km). Do rzek o największej powierzchni dorzecza Wołga (1 380 000 km), Dunaj (817 000 km), Dniepr 516 300 km) i Don (425 600 km). Dunaj Ren Wisła w okolicach SandomierzaNajdłuższe rzeki Europy 1.Wołga (3531 km) 2.Dunaj (2888 km) 3.Ural (2428 km) 4.Dniepr (2285 km) 5.Don (1870 km) 6.Peczora (1809 km) 7.Kama (1805 km) 8.Oka (1500 km) 9.Bieła (1430 km) 10.Dniestr (1352 km) 11.Ren (1320 km) 12.Wiatka (1314 km) 13.Desna (1130 km) 14.Łaba (1091 km) 15.Doniec (1053 km) 16.Wisła (1047 km) 17.Dźwina (1020 km) 18.Loara (1020 km) 19.Chopior (1010 km) 20.Tag (1007 km) 21.Duero (938 km) 22.Niemen (937 km) 23.Moza (925 km) 24.Ebro (910 km) 25.Odra (854 km) Wg powierzchni dorzecza 1.Wołga (1 380 000 km) 2.Dunaj (817 000 km) 3.Dniepr 516 300 km) 4.Kama (507 000 km) 5.Don (425 600 km) Jeziora ŁadogaJeziora zajmują ok. 163 000 km (bez powierzchni tej części Morza Kaspijskiego, która wg niektórych źródeł zaliczana jest do Europy), tj. ok. 1,6% powierzchni kontynentu. Największe europejskie jeziora znajdują się w zapadliskach tektonicznych. Spośród tego typu zbiorników wodnych wymienić należy m.in. jeziora: Ładoga, Onega, Wener i Wetter a także Balaton. Liczne i duże jeziora (zwłaszcza na Pojezierzu Fińskim i Bałtyckim) są pochodzenia lodowcowego, a największe z nich to Saimaa, Pejpus i Ilmień. Na obszarach nizinnych jeziora pochodzenia lodowcowego często łączą się w systemy. W rejonie alpejskim dość duże i bardzo głębokie jeziora jak np. Jezioro Genewskie, Jezioro Bodeńskie, Como czy Garda mają pochodzenie tektoniczno-lodowcowe. Poza tym na terenie Europy znajdują się jeziora przybrzeżne (np. polskie Łebsko), jednak nie osiągają one ani dużych rozmiarów, ani znacznych głębokości. Istnieje także niewielka liczba zbiorników wodnych pochodzenia krasowego i wulkanicznego. Największe jeziora Europy Pod względem powierzchni: 1.Ładoga 18 390 km (wraz z wyspami) 2.Onega 9616 km 3.Wener 5650 km 4.Saimaa 4400 km (system jezior) 5.Pejpus 3555 km 6.Ilmień 2090 km (przy najwyższym stanie wód) 7.Wetter 1893 km 8.Wielki Manycz 1414 km 9.Wygoziero 1250 km 10.Melar 1140 km Pod względem głębokości: 1.Hornindalsvatnet (514 m) 2.Como (410 m) 3.Garda (346 m) 4.Genewskie (310 m) 5.Bodeńskie (252 m) Lodowce Alpejski GornergletscherOkoło 1% powierzchni Europy stanowią obszary na których zalega pokrywa lodowa. Jest ona pozostałością po dawnych zlodowaceniach, kiedy to lodowce zajmowały znaczną część kontynentu, i obecnie wraz z ocieplaniem klimatu jej zasięg się zmniejsza. Obecnie lodowce znajdują się głównie na obszarach północnych oraz w wysokich partiach gór. Spośród ok. 120 tys. km jakie zajmują lodowce (inne źródła podają obszar Europy pokryty lodowcami jako 88 000 km), niemal połowa (ok. 58 tys. km) znajduje się na Spitsbergenie. Poza tym duże obszary lodowców pokrywają Nową Ziemię (ponad 24 tys. km) i Islandię (11,5 tys. km). Na obszarze kontynentalnej Europy lodowce występują tylko na terenach górskich: największe lodowce, o łącznej powierzchni ok. 5000 km. istnieją w Górach Skandynawskich, a poza tym w Alpach (np. lodowiec Aletschgletscher), gdzie zajmują ok. 3600 km, a także w Pirenejach (ok. 30 km). Środowisko przyrodnicze Szata roślinnaEuropa jest tą częścią świata, w której pierwotne typy roślinności w największym stopniu zostały przekształcone w wyniku gospodarczej działalności człowieka. Zjawisko to jest najbardziej widoczne w Europie Zachodniej i Środkowej, w znacznie mniejszym stopniu wystąpiło na północy i północnym wschodzie kontynentu. Na terenie Irlandii i Anglii roślinność o charakterze naturalnym pokrywa poniżej 10% powierzchni, podczas gdy w północnej Skandynawii i północnej Rosji nawet ponad 90% terenu zachowało dawny charakter. Formacje roślinne Europy mają układ równoleżnikowy i są znacznie zróżnicowane. Na ich układ ma znaczący wpływ klimatu oceanicznego w zachodniej części kontynentu. Na północnych skrajach (m.in. Islandia, Półwysep Kolski, Nowa Ziemia) znajduje się bezleśny obszar arktyczny. Charakterystyczna dla niego jest roślinność typu tundrowego, złożona z mchów, porostów, rozmaitych gatunków traw oraz wrzosów i innych krzewinek. Dalej na południe występuje strefa zarośli i rzadkich, widnych lasów, głównie brzozowych. Ten typ roślinności rozprzestrzeniony jest zwłaszcza na Półwyspie Skandynawskim, w części środkowo-północnej, znacznie słabiej wyróżnia się w Rosji, gdzie tundra stopniowo przechodzi w lasotundrę i w tajgę. Bardziej na południe znajduje się tajga złożona z drzew iglastych, głównie świerków i sosen, oraz w mniejszym stopniu jodeł. W miarę posuwania się na południe dołączają do nich coraz częściej także gatunki liściaste: brzoza, osika, rzadziej lipa, wiąz, klon i olcha. Na obszarze tajgi występują liczne bagna i torfowiska, które porasta typowa dla tego typu ekosystemów roślinność. Jeszcze dalej na południe tajga zaczyna przechodzić w lasy liściaste i mieszane. W niedawnej przeszłości to one pokrywały znaczną część Europy, obecnie zaś porastają bardzo niewielki odsetek dawnego areału. W Europie Zachodniej nie występuje strefa tajgi wzdłuż wybrzeży Oceanu Atlantyckiego, od zachodniego wybrzeża Norwegii, przez Wielką Brytanię i Irlandię aż do zachodniej Hiszpanii i Portugalii występuje inny typ roślinności, złożony głównie z lasów (w których dominują dąb i brzoza) i wrzosowisk. Południowo-wschodnia Europa, na wybrzeżach Morza Czarnego leży w strefie lasostepów i stepów. Ten typ roślinności sięga miejscami aż do Austrii. Obszar stepowy z rzadkimi drzewami występuje także na znacznej części Węgier i części północnej Serbii (tzw. puszta), leżących na Nizinie Panońskiej. Stepy położone w pobliżu Morza Kaspijskiego stopniowo przechodzą w półpustynie a nawet w pustynie (tzw. Nizina Nadkaspijska). Na wybrzeżach Morza Śródziemnego, a także w południowej i środkowej części Półwyspu Iberyjskiego występuje charakterystyczny typ roślinności, określany mianem roślinności śródziemnomorskiej, powstały po zniszczeniu w wyniku gospodarki ludzkiej pierwotnej szaty roślinnej tych obszarów. Typowe dla tych rejonów są twardolistne, wieczne zielone zarośla, w zależności od rejonu złożone z różnych gatunków, noszące nazwy makia, garig i frygana. Poza tym na obszarze śródziemnomorskim występują szczątkowe lasy, zielone przez cały rok. Występują w nich m.in. dęby i sosny Niezależnie od szerokości geograficznej na obszarze całego kontynentu na terenach górskich znajdują się skupiska roślinności alpejskiej. Największą powierzchnię pokrywa ona w Górach Skandynawskich, w Alpach, Pirenejach, na Uralu oraz na Islandii. Gatunki tam występujące są zbliżone do siebie, zaś zasadniczą różnicę stanowi wysokość n.p.m., na jakiej zaczynają się bezleśne połacie ziem porośnięte roślinami zielnymi i płożącymi się krzewinkami. Wysokość ta waha się od ponad 3000 m na południu Europy, do kilkuset na północy kontynentu. Świat zwierzątZoograficznie Europa należy do krainy palearktycznej i dzieli się na trzy dzielnice: europejską (obejmującą znaczną część kontynentu), śródziemnomorską (obejmującą Półwysep Iberyjski, Półwysep Apeniński oraz Bałkany) i arktyczną (północne skrawki Europy). Skład europejskiej fauny ostatecznie ukształtował się po zakończeniu ostatniego zlodowacenia, a ponadto został w XX w. powiększony o aklimatyzowane gatunki z Ameryki Północnej (norki amerykańskie i bobry kanadyjskie, piżmaki i in.) i z Azji (m.in. jenoty i bażanty). W poszczególnych strefach roślinno-klimatycznych żyją odmienne gatunki zwierząt. W tundrze licznie występują ssaki, m.in. renifery, lisy polarne, zające bielaki oraz lemingi, a ponadto wiele gatunków ptaków (np. pardwa), spośród których większość przylatuje w te okolice w okresie lęgowym. Licznie występują ryby, zwłaszcza łososiowate, natomiast bardzo mało jest gadów i płazów. W strefie tajgi żyją m.in. łosie, rosomaki, burunduki, polatuchy, a z ptaków cietrzewie, głuszce, jarząbki i orzechówki. W strefie lasów liściastych i mieszanych występują żubry, dziki, jelenie, sarny, żbiki, jeże, popielice i orzesznice. Spośród ptaków licznie występują ptaki śpiewające, a z ryb najwięcej należy do gatunków karpiowatych. Występują też gady: jaszczurki, m.in. zwinka, węże np. żmija zygzakowata oraz żółwie błotne. W strefie stepów żyją m.in. suhaki, tchórze stepowe, perewizki, susły, chomiki, bobaki i ślepce. Z ptaków występują m.in. dropie i żołny, a z gadów jaszczurki (np. jaszczurka stepowa), węże (np. połozy) i żółwie zaś z płazów żaby i ropuchy. W obszarze śródziemnomorskim żyją m.in. ichneumony (mangusty), cywety (na Półwyspie Iberyjskim), a także szakale, daniele, muflony, jeżozwierze i in. Z ptaków m.in. flamingi (czerwonaki) i pelikany. Na obszarze tym żyją liczne gatunki gadów jaszczurki, żółwie i węże oraz płazów. Na Półwyspie Iberyjskim, na terenie Gibraltaru żyje także niewielka populacja jedynych małp europejskich magotów. Niezależnie od wymienionych stref na obszarach górskich żyją odmienne gatunki zwierząt. Należą do nich kozice, koziorożce, polniki śnieżne i świstaki, w niższych partiach gór także niedźwiedzie brunatne, z ptaków orły i orłosępy, a z płazów m.in. salamandry Z powodu zagospodarowania rolniczego znacznej części Europy, zwłaszcza środkowej i zachodniej i wynikłym z tego zmniejszeniem poziomu lesistości, wiele z występujących niegdyś licznie gatunków (m.in. wilki, niedźwiedzie i żubry) zachowało się jedynie na terenach trudno dostępnych oraz objętych ochroną, niektóre zaś całkiem wyginęły (jak np. tury i lwy). Niektóre gatunki zwierząt doskonale przystosowały się do warunków stworzonych przez człowieka, zarówno w środowisku wiejskim, jak i miejskim; należą do nich m.in. wróble, dzierlatki, szpaki i sierpówki, a ze ssaków przede wszystkim niektóre gatunki gryzoni zwłaszcza myszy i szczury oraz liczne owady. Historia Osobny artykuł: Historia Europy. Archeologia i prehistoria najważniejsze neolityczne kultury Europy fresk z pałacu w Knossos głównego ośrodka kultury minojskiej najstarszej rozwiniętej cywilizacji europejskiejPierwsze istoty człowiekowate (z gatunku Homo antecessor) osiedliły się w Europie ok. 800 000 lat temu. Okres ten nosi nazwę epoki kamienia, od głównego surowca służącego do wyrobu narzędzi kamienia (krzemień). W okresie późniejszym kontynent zamieszkiwało kilka innych odmian (lub gatunków paleoantropologia nie jest w tej kwestii zgodna) ludzi, m.in. Homo heidelbergensis Podstawą gospodarki tych ludzi było zbieractwo i łowiectwo prowadzone z użyciem prymitywnych narzędzi. Pierwsze ludzkie istoty wytworzyły rozmaite pierwotne kultury, których nazwy pochodzą od miejsc odkrycia pierwszych znalezisk danego typu. Do kultur tych należą m.in. kultura aszelska, abwilska i lewaluaska. Te formacje kulturowe zaliczane są w obręb paleolitu dolnego. Prawdopodobnie ok. 200 000 100 000 lat temu w Europie pojawił się człowiek neandertalski (Homo neanderthalensis), który wytworzył m.in. kulturę mustierską. Okres ten określa się mianem paleolitu środkowego. W tym czasie nastąpił dalszy rozwój technik myśliwskich; znaleziska z tego okresu wskazują także na istnienie wierzeń religijnych. Ludzie współcześni (Homo sapiens) przybyli do Europy dopiero ok. 40 000 lat temu. W dość krótkim czasie wyparli neandertalczyka (przyczyny tego zjawiska i jego tempa pozostają w kręgu hipotez) i stali się jedynym gatunkiem człowiekowatych na kontynencie. Okres po przybyciu ludzi współczesnych do Europy zalicza się do paleolitu górnego. Dziełem Homo sapiens były kolejne kultury, m.in. kultura oryniacka, solutrejska i magdaleńska oraz świderska i azylska. Techniki łowieckie zostały udoskonalone, m.in. pojawił się łuk. W okresie tym pojawiły się pierwsze stałe siedziby łowców mamutów (na Morawach i Ukrainie) oraz najstarsze zachowane przejawy sztuki w postaci malowideł naskalnych wewnątrz jaskiń oraz figurek kobiecych (tzw. Wenus paleolityczne); nie jest jednak jasne, na ile działania te były realizacją zamiarów artystycznych, a na ile były to działania o charakterze religijno-magicznym. Ok. 10 000 lat temu paleolit przeszedł w mezolit. W okresie tym w Europa zachodniej i środkowej rozwijała się kultura tardenuaska a w Europie północnej kultura maglemoska (obie wywodzące się z kultury azylskiej). Mezolit charakteryzował się dalszym rozwojem techniki i gospodarki. Wynaleziono nowe narzędzia (m.in. siekierę, czółno), pojawiła się gospodarka wytwórcza oraz przedsięwzięcia na większą skalę (kopalnie krzemienia). Głównym surowcem do produkcji narzędzi był krzemień, a oprócz niego też kości i zęby zwierzęce oraz drewno. W mezolicie udomowiono pierwsze zwierzęta. Kolejnym etapem rozwoju cywilizacji na terenie Europy był neolit. Jego początek związany jest z przejściem od gospodarki zbieracko-łowieckiej do rolnictwa. Neolit w poszczególnych częściach kontynentu rozpoczął się w różnych okresach, najwcześniej w VIII-VII tys. p.n.e. we wschodniej części europejskiej części rejonu śródziemnomorskiego. Położone bardziej na północ tereny Europy w okres neolitu wkroczyły później; np. na ziemiach polskich nastąpiło to w 2. połowie VI tys. p.n.e. Podstawowym surowcem do produkcji narzędzi nadal pozostaje krzemień, rozwijają się nowe techniki jego obróbki, jak gładzenie powierzchni i wiercenie otworów. Rozpoczyna się uprawa dziko rosnących roślin, zwłaszcza zbóż, co powoduje iż osadnictwo nabiera stałego charakteru. Gospodarka rolna ma charakter żarowo-kopieniaczy, zaś najważniejszymi roślinami są pszenica, proso, jęczmień, groch, soczewica i żyto. Udomowione zostają nowe gatunki zwierząt. Rozwija się gospodarka wytwórcza (duże znaczenie posiada m.in. ceramika). Z uwagi na szybki charakter zmian gospodarczych oraz wynikające z nich zmiany w innych dziedzinach życia, jak kultura, religia, stosunki społeczne, proces ten nazwano "rewolucją neolityczną". W okresie tym powstały zróżnicowane kultury, spośród których wymienić można m.in. kulturę Sesklo, starczewską, kulturę ceramiki wstęgowej rytej, almerską, kultury naddunajskie, pucharów lejkowych, amfor kulistych, ceramiki dołkowo-grzebykowej, ceramiki sznurowej, pucharów dzwonowatych i inne. Neolit charakteryzował się licznymi przemieszczeniami dużych grup ludności. W wyniku tych wędrówek u schyłku neolitu wstępnie wyodrębniły się główne grupy kulturowo-językowe współczesnej Europy (aczkolwiek zwykle nie zamieszkiwały one w miejscach zajmowanych obecnie). Około 2300-1800 r. p.n.e. na terenach Europy rozpoczął się kolejny etap rozwoju nazwany epoką brązu, od głównego surowca do produkcji narzędzi, jakim był brąz. Nowy materiał ułatwił wykonywanie sprzętów i uczynił je trwalszymi, co zaowocowało postępem w rolnictwie oraz umożliwiło dalszą specjalizację zajęć. Postęp ujawnił się też w zakresie komunikacji: pojawiły się wozy kołowe oraz zastosowano na większą skalę statki morskie. W Europie tamtego okresu istniało kilka centrów kulturowych, dość luźno ze sobą powiązanych (m.in. kultura unietycka w Europie środkowej). Od połowy III tys. p.n.e. na Krecie rozwijała się kultura minojska, charakteryzująca się bardzo wysokim poziomem rozwoju, a wkrótce potem na terenie Grecji powstała kultura egejska, którą po pewnym czasie zastąpiła kultura mykeńska. W II tys. p.n.e. ludy zamieszkujące dzisiejszą Grecję weszły w okres historyczny (rozumiany jako okres historii pisanej). Na pozostałych terenach kontynentu istniały mniej rozwinięte kultury, m.in. kultura trzciniecka. Pod koniec II tys. p.n.e. nastąpiła kolejna fala migracji, m.in. na Półwysep Bałkański wtargnęli Dorowie oraz Ilirowie. Po epoce brązu nastąpiła epoka żelaza. Jej początek na obszarze śródziemnomorskim datuje się na ok. 700 r. p.n.e., zaś na pozostałych terenach kontynentu użycie nowego metalu rozpowszechniło się nieco później. Ok. 1000 r. p.n.e. na stepach czarnomorskich osiedlili się irańscy Scytowie, w Italii rozwijała się kultura Etrusków. Od ok. 800 r. p.n.e. najważniejszą grupą etniczną kontynentu stawali się Celtowie. Do III w. p.n.e. opanowali oni i zasiedlili niemal całą zachodnią Europę, a także południową część Europy środkowej, tworząc organizmy wczesnopaństwowe. Późniejsze dzieje Europy, z racji powszechnej dostępności pisanych źródeł historycznych traktuje się nie jako prehistorię, a historię, której pierwszym etapem była starożytność. Starożytność ruiny Partenonu w Atenach ruiny Forum Romanum w Rzymie Rozwój terytorialny Cesarstwa Rzymskiego: obszar zajmowany w 133 r. p.n.e. obszary zajęte do 44 r. p.n.e. obszary zajęte do 14 n.e. ziemie zajęte po roku 14 n.e. W starożytności najbardziej rozwiniętą częścią Europy był obszar śródziemnomorski. Jego kultura należała do kręgu cywilizacji śródziemnomorskiej wraz z położonymi nad Morzem Śródziemnym terenami Azji i Afryki. Na obszarze północnym istniały mniej rozwinięte cywilizacje tworzone głównie przez ludy celtyckie, germańskie i słowiańskie. Cywilizacja śródziemnomorska w Europie początkowo swoje centrum posiadała na terenie Grecji, stopniowo jednak rosła rola terenów obecnych Włoch, gdzie powoli rosło znaczenie Rzymu. Na obszarze Grecji wytworzyła się wysoko rozwinięta kultura. Na ziemiach tych powstały organizmy państwowe o ustroju demokratycznym. W IV w. p.n.e. zostały one podbite przez pierwsze europejskie państwo o ambicjach uniwersalistycznych Macedonię, która następnie swą ekspansję skierowała na wschód, podbijając do 323 r. p.n.e. ziemie zachodniej i południowej Azji aż po Indus. W I w. p.n.e. cały obszar śródziemnomorski został zjednoczony pod względem politycznym przez kolejne uniwersalistyczne państwo Cesarstwo Rzymskie, którego panowanie objęło też dotychczas pozostające poza światem śródziemnomorskim ziemie Celtów] w Europie zachodniej oraz Traków i Ilirów w Europie środkowej. Wraz z polityczną dominacją Imperium Rzymskie przejęło od terenów Grecji rolę centrum kulturowego i cywilizacyjnego. Panowanie rzymskie umożliwiło wytworzenie pewnej jedności kulturowej na terenach znajdujących się pod władzą tego państwa. Jednym z elementów tej jedności stał się język (łacina), który jednak nie utrzymał się we wszystkich prowincjach Rzymu. Także wpływ na wytworzenie wspólnej kultury europejskiej wywarło chrześcijaństwo, które pojawiło się na kontynencie w I w. n.e. i które od roku 392 stało się religią państwową Imperium. Pod władzą rzymską, dzięki sprawnie zorganizowanej sieci komunikacyjnej dokonany został znaczny postęp cywilizacyjny, także na tych obszarach kontynentu, które dotąd pozostawały na uboczu głównego nurtu rozwoju cywilizacji. Szybko upowszechniały się nowe idee, a także umiejętności praktyczne, jak rozwinięte techniki budowlane, umożliwiające budowanie zarówno monumentalnych pałaców, jak i innych budowli jak np. akwedukty czy mosty. Zapewnienie bezpieczeństwa i brak granic wewnętrznych umożliwiły rozwój handlu na terenie Imperium, zaś wzrost dobrobytu i popyt wewnętrzny były przyczyną rozwoju handlu z obszarami położonymi poza terytorium państwa rzymskiego. W cesarstwie rzymskim wytworzono jednolity system prawa cywilnego, którego podstawowe idee i pojęcia leżą u podstaw systemów prawnych po dziś dzień. Podstawą starożytnego systemu gospodarczego w świecie śródziemnomorskim niewolnictwo, zaś na terenach Europy północnej trwał system określany mianem wspólnoty pierwotnej. Od IV w. Imperium Rzymskie przeżywało kryzys, który w 395 doprowadził do podziału państwa. Granica ta do dzisiejszego dnia stanowi linię podziału pomiędzy cywilizacją Zachodu, na której rozwój duży wpływ wywarł Starożytny Rzym, a cywilizacją wschodnioeuropejską, silnie związaną ze schrystianizowaną kulturą starożytnej Grecji. Ostateczny cios państwu rzymskiemu zadały plemiona germańskie (Wizygoci, Ostrogoci, Frankowie, Wandalowie i inne) które pod naporem Hunów w V w. wtargnęły w granice państwa i korzystając z kryzysu politycznego i gospodarczego zakładały własne organizmy państwowe na jego ziemiach. Średniowiecze V-X wiek Państwo bizantyjskie. Na czerwono zaznaczono obszary przejęte po Cesarstwie rzymskim po jego podziale, zaś na zielono zdobycze terytoriale z okresu późniejszego, w czasie największej potęgi Karol Wielki odnowiciel tytułu cesarskiego w Europie Zachodniej (pomnik w Liege w Belgii)Po podziale Cesarstwa Rzymskiego (395) i upadku jego zachodniej części na obszarze Europy znajdowało się kilka tworów państwowych: Cesarstwo Wschodniorzymskie oraz pewna liczba państw germańskich powstałych na terenie dawnego Cesarstwa Zachodniorzymskiego, m.in. państwa Franków, Wizygotów, Longobardów. Próby zjednoczenia całości ziem dawnego imperium podejmowane przez cesarzy wschodniorzymskich powiodły się jedynie częściowo. Pod względem gospodarczym i cywilizacyjnym na ziemiach europejskich nastąpił ogromny regres. Nie są zupełnie jasne wszystkie przyczyny tego zjawiska, a proces ten był kontynuacją negatywnych zmian, jakie rozpoczęły się jeszcze za czasów Cesarstwa Rzymskiego i w znacznej mierze przyczyniły się do jego upadku. Handel zamarł, miasta znacznie podupadły, wiele wynalazków poszło w zapomnienie. Kryzys ten szczególnie silnie zaznaczył się w zachodniej części dawnego Cesarstwa, na wschodzie przebiegał on łagodniej. W pierwszej połowie VI w. na arenę dziejów Europy wkroczyły ludy słowiańskie, które dokonały ekspansji na terenach środkowowschodniej Europy. Stworzyły one stałe zagrożenie dla Cesarstwa Bizantyjskiego, które wkrótce musiało także zacząć zmagać się z atakującymi jego azjatyckie posiadłości Arabami. Jednocześnie niemal cała Europa Zachodnia była terenem, na którym istniały wczesnofeudalne organizmy państwowe, od dużych (jak Państwo Franków czy Państwo Wizygotów), po małe (jak anglosaskie królestwa z okresu heptarchii). Europa zachodnia w początkach VIII w. została zaatakowana przez Arabów, którzy podbili Półwysep Iberyjski oraz atakowali państwo Franków. Ich dalsza ekspansja na kontynencie została zatrzymana w 732, kiedy to ich wojska zostały pokonane pod Poitiers przez Karola Młota. Zwycięstwo to w połączeniu z innymi czynnikami (jak przejęcie władzy przez wywodzącą się od Karola Młota dynastię Karolingów i reformy wewnętrzne) uczyniły Państwo Franków największą potęgą polityczną Europy Zachodniej. W tej sytuacji w 800 Karol Wielki koronował się na cesarza rzymskiego. Pod koniec VIII w. w Europie zachodniej pojawiły się oznaki stopniowego wychodzenia z kryzysu oraz początków rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Państwo Franków za rządów Karola Wielkiego stało się jedyną liczącą się siłą w Europie Zachodniej, zaś jego podział w 843 doprowadził do powstania kilku ważnych krajów europejskich, m.in. Francji i Niemiec, przy czym jakkolwiek to Francja w większym stopniu była kontynuatorką tradycji Państwa Franków, to tytuł cesarski został na trwałe związany z władcami Niemiec. IX i X wiek to czas najazdów zewnętrznych, ze strony Wikingów i Węgrów (Madziarów), a także kształtowania się politycznej mapy kontynentu. Jednocześnie w Europie zachodniej umacniał się, a w Europie wschodniej kształtował się feudalizm. W sferze duchowej we wczesnym średniowieczu postępowała chrystianizacja Europy; najpierw (ok. V w.) wiarę chrześcijańską przyjęły ludy germańskie osiadłe w granicach dawnego Rzymu, następnie stopniowo inne [ludy germańskie (poza Skandynawią), a później także ludy słowiańskie i kraje skandynawskie. Chrześcijaństwo stało się religią większości państw Europy. Było też czynnikiem spajającym różne elementy etniczne oraz wytworzyło system wartości, który legł u podstaw kształtowania się cywilizacji europejskiej, zaś klasztory i kościoły przez długi czas były głównymi ośrodkami uczestniczącymi w przekazywaniu nauki i tradycji kulturowych okresu starożytnego. XI-XV wiekWieki średnie były zdominowane przez dwie wyższe warstwy społeczne, szlachtę i duchowieństwo. We Francji we wczesnym średniowieczu wykształcił się feudalizm i wkrótce rozprzestrzenił się na całą Europę. Feudalizm oznaczał polityczne rozczłonkowanie wielu państw europejskich. Rozwój rolnictwa (trójpolówka) i miast łączy się z nasileniem walk społecznych: np. walka między szlachtą i królem w Anglii doprowadziła do wydania Wielkiej Karty Swobód i powstania parlamentu. W połowie średniowiecza papiestwo osiągnęło szczyt swojej potęgi. Walka dwóch uniwersalizmów, papieskiego i cesarskiego, stanowi główny konflikt ideologiczny tego okresu. Wielka schizma wschodnia w 1054 podzieliła chzescijaństwo na prawosławie i Kościół katolicki. W 1095 papież Urban II wezwał do krucjaty przeciw muzułmanom okupującym Ziemię Świętą. W samej Europie Kościół powołał do istnienia inkwizycję by zwalczać heretyków. W Hiszpanii rekonkwista zakończyła się upadkiem Grenady w 1492, zamykając ponad 700-letni okres muzułmańskich rządów na Półwyspie Iberyjskim. We wschodniej części Europy kształują się nowe organizmy państwowe, m.in. Czechy, Polska, Węgry, Ruś, kraje skandynawskie. Stopniowo podupada Bizancjum. Wschodnia część Europy stała się też przedmiotem najazdów Mongolskich. Najeźdźcy utworzyli Złotą Ordę, które było zwierzchnikiem południowych i środkowych obszarów Rusi. Europa została spustoszona w połowie XIV stulecia przez Czarną Śmierć, jedną z najbardziej śmiercionośnych pandemii w historii ludzkości, która, tylko w Europie zabiła jedną trzecią populacji Europy w tym czasie. Miało to niszczycielski wpływ na struktury społeczne w Europie. W średniowiecznej Europie, po wiekach najazdów, nastąpił szybki rozwój ekonomiczny. Dochody z gospodarstw rosły, a kupcy bogacili się na sprzedaży wełny, tkanin i luksusowych towarów sprowadzanych z zamorskich krajów. Szlachta budowała potężne zamki i okazałe dwory. Koniunktura została zagrożona przez przerażające epidemie nieuleczalnej choroby. Przyrost ludności i zmiany klimatyczne wywołały klęski głodowe. Nieudolne rządy prowokowały bunty chłopskie, które wstrząsnęły m.in. Anglią i Niderlandami w końcu XIV w. Słabi królowie zmagali się z potężną arystokracją. poddani stawiali opór niesprawiedliwym prawom. Koniec epoki, tzw. jesień średniowiecza, przyniosły ze sobą stopniowy koniec rozczłonkowania politycznego i kształtowanie się państw narodowych. Na skutek wielkiej schizmy zachodniej podupada autoryet papiestwa. Dawne ideały uniwersalistyczne ustępują indywidualizmowi i nominalizmowi. Francja i Anglia toczą ze sobą wojnę stuletnią. W Italii stopniowo rodzi się kultura renesansu. XV-XVII wiek Krzysztof Kolumb obraz z XVI w.Renesans był okresem zmian w kulturze, mającym swoje źródło w XIV-wiecznych Włoszech. Nowe idee w kulturze przynoszą humanizm renesansowy, reformacja i reforma katolicka. Renesans rozprzestrzenił się w Europie między XIV i XVI w. Włoscy mecenasi, wśród nich rodzina florenckich bankierów Medyceuszów i rzymscy papieże wspierali finansowo artystów XV i XVI w., jak Rafael, Michał Anioł i Leonardo da Vinci. Potęga Kościoła została osłabiona przez reformację Marcina Lutra, która była wynikiem braku reform w Kościele. Reformacja osłabiła również Święte Cesarstwo Rzymskie, gdy niemieccy książęta podzielili się na wyznawców protestanckiej i katolickiej wiary. Doprowadziło to w końcu do wojny trzydziestoletniej (1618-1648), która sparaliżowała Święte Cesarstwo Rzymskie i spustoszyła większą część Niemiec. W wyniku pokoju westfalskiego do dominacji w Europie doszła Francja. Jednym z kluczowych konflików Europy nowożytnej była stała rywalizacja habsbursko-francuska wiązały się z nią wojny włoskie, podział Burgundii, wojny prowadzone przez Ludwika XIV. Okres renesansu był początkiem epoki Wielkich Odkryć, okresu odkryć geograficznych, wynalazków i rozwoju nauki. W XV w. Portugalia i Hiszpania, dwie z największych potęg morskich tych czasów przodowały w eksploracji świata. W 1492 r. Krzysztof Kolumb dotarł do Nowego Świata, a wkrótce potem Hiszpanie i Portugalczycy zaczęli zakładać kolonialne imperia w obu Amerykach. Francja, Holandia i Anglia wkrótce podążyli ich śladem tworząc wielkie imperia kolonialne w ogromnych posiadłościach w Afryce, Amerykach i Azji. XVIII-XIX w. Cesarstwo Francuskie w 1811Okres oświecenia był potężnym ruchem intelektualnym w XVIII w. Niezadowolenie z monopolu arystokracji i duchowieństwa na władzę polityczną we Francji doprowadziło do Rewolucji Francuskiej i utworzenia Pierwszej Republiki. Król i wiele szlachty zginęło podczas rządów terroru. Po rewolucji francuskiej do władzy doszedł Napoleon Bonaparte i założył Pierwsze Cesarstwo Francuskie, które w okresie wojen napoleońskich objęło dużą część Europy zanim upadło w 1815. Rządy Napoleona spowodowały upowszechnienie się ideałów Rewolucji Francuskiej w tym idei państw narodowych, jak również powszechne przyjęcie francuskiego modelu administracji, prawa i edukacji. Po upadku Napoleona został zwołany Kongres wiedeński, który ustalił nową równowagę sił w Europie opartą o pięć mocarstw: Zjednoczone Królestwo, Francję, Prusy, Austrię Habsburgów i Rosję. Ta równowaga utrzymała się do Rewolucji 1848 r., kiedy to w całej Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Rosji miały miejsce powstania wolnościowe. Elementy bardziej zachowawcze nie poparły tych dążeń, dlatego ruchy te nie przyniosły zbyt radykalnych reform. W 1867 powstało Cesarstwo Austro-Węgierskie, a rok 1871 przyniósł zjednoczenie Włoch oraz zjednoczenie Niemiec. Początek rewolucji przemysłowej w Europie miał miejsce w Wielkiej Brytanii pod koniec XVIII w. Wynalazki i wprowadzanie nowych technologii spowodowały szybki rozwój miast, ogromny wzrost zatrudnienia i powstanie nowej klasy społecznej robotników przemysłowych. Nastąpiły reformy gospodarcze i społeczne, w tym pierwsze akty prawne dotyczące pracy dzieci, legalizacji związków zawodowych. XX w. Konferencja w Jałcie w 1945 r. Winston Churchill, Franklin Roosevelt i Józef Stalin.Dwie wojny światowe i depresja ekonomiczna były najważniejszymi wydarzeniami pierwszej połowy XX w. Pierwsza wojna światowa toczyła się od 1914 do 1918. Zaczęła się, gdy arcyksiążę Franciszek Ferdynand został zabity w w zamachu. Większość krajów europejskich przystąpiła do wojny, która toczyła się pomiędzy państwami Ententy (Francja, Belgia, Serbia, Rosja, Wlk. Brytania, a później Włochy, Rumunia i Stany Zjednoczone) i państwami centralnymi (Austro-Węgry, Niemcy, Bułgaria i Imperium Ottomańskie). Wojna pochłonęła około 40 milionów zabitych cywilnych i wojskowych. W latach 1914-1918 zmobilizowanych zostało około 60 milionów europejskich żołnierzy. Częściowo z powodu porażek w wojnie, w 1917 w Rosji rozgorzała Rewolucja październikowa. Austro-Węgry i Imperium Ottomańskie upadły i rozpadły się na odrębne narody. Wiele innych państw zmieniło dotychczasowe granice. Traktat wersalski, który oficjalnie zakończył pierwszą wojnę światową w 1919, był surowy wobec Niemiec, które obarczono pełną odpowiedzialnością za wojnę i ciężkimi sankcjami. Niestabilność ekonomiczna częściowo spowodowana długami zaciągniętymi w czasie pierwszej wojny światowej i niespłaconymi zobowiązaniami Niemiec wstrząsała Europą z końcem lat 20. i w latach 30. To i krach na giełdzie w Nowym Jorku w 1929 spowodowało ogólnoświatowy wielki kryzys. Dzięki kryzysom gospodarczym w Europie rozwijały się i dochodziły do władzy ruchy faszystowskie i nazistowskie. Adolf Hitler zaczął rozszerzać Niemcy po dojściu do władzy w 1933. Zajął kolejno kraj Saary, Austrię, Kraj Sudecki, Czechy. Atak na Polskę 1 września 1939 rozpoczął II wojnę światową. Po szybkim zajęciu krajów Beneluksu, Danii i Norwegii, w czerwcu 1940 r. Niemcy zmusiły do kapitulacji Francję. Bitwa o Anglię stała się pierwszym niepowodzeniem w niemieckich operacjach wojennych. W 1941 Niemcy zwróciły się przeciw swoim dotychczasowym sowieckim sojusznikom dokonując ataku na Związek Radziecki. 7 grudnia 1941 niespodziewany ataku Japonii na Pearl Harbor włączył Stany Zjednoczone do konfliktu jako sojuszników Imperium Brytyjskiego i pozostałych państw sprzymierzonych. Po wielkiej przegranej bitwie o Stalingrad w 1943 niemiecka ofensywa w ZSRR zamieniła się w ciągły odwrót. W 1944. wojska brytyjskie i amerykańskie przeprowadziły operację D-Day, dokonując lądowania we Francji i otwierając drugi front. Upadek Berlina w 1945 zakończył wojnę w Europie. Druga wojna światowa była największą i najbardziej niszczycielską w dziejach ludzkości, powodując śmierć 60 milionów ludzi, w tym zagładę 5-6 milionów Żydów. Pierwsza a zwłaszcza druga wojna światowa spowodowały spadek znaczenia Europy Zachodniej na arenie międzynarodowej. Na konferencji w Jałcie dokonano zmian na politycznej mapie Europy, dzieląc ją na dwa bloki państwa zachodnie i komunistyczny blok wschodni, oddzielone, jak to później nazwał Winston Churchill "żelazną kurtyną". Stany Zjednoczone i państwa zachodnie utworzyły sojusz NATO a później Związek Radziecki i państwa wschodnioeuropejskie Układ Warszawski. Dwa nowe supermocarstwa, Stany Zjednoczone i Związek Radziecki zaangażowały się w 50-letnią zimną wojnę, koncentrując się na zbrojeniach jądrowych. Jednocześnie dekolonizacja, która zaczęła się już po pierwszej wojnie światowej, stopniowo doprowadziła do niepodległości europejskich kolonii w Azji i Afryce. Reformy Michaiła Gorbaczowa w latach 80. i ruch solidarnościowy w Polsce przyspieszyły demontaż bloku wschodniego i koniec zimnej wojny. Po upadku muru berlińskiego w 1989 zakończył się podział Niemiec. W latach powojennych nastąpił także proces integracji Europy. Traktat rzymski w 1957 ustanowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą pomiędzy sześcioma państwami zachodnioeuropejskimi stawiając za cel ujednolicenie polityki gospodarczej i wspólny rynek. W 1967 EWG, Europejska Wspólnota Węgla i Stali oraz Euroatom utworzyły Wspólnotę Europejską, która w 1993 stała się Unią Europejską. UE utworzyła parlament, sąd i bank centralny i wprowadziła euro jako wspólną walutę. Począwszy od lat 90., po zakończeniu zimnej wojny, zaczęły przyłączać się do UE kraje wschodnioeuropejskie. LudnośćZmiany liczby ludności Europy Rok Ludność (w mln) 1000 42 1150 50 1300 73 1400 45 1750 140 1800 187 1850 266 1900 420 1950 547 1960 604 1970 656 1980 692 1990 721 2000 725 2005 728 2010 726 2020 715 Europa jest trzecią pod względem liczby ludności częścią świata z 712 milionami mieszkańców (2006), po Azji i Afryce. Udział Europejczyków w światowej populacji systematycznie się zmniejsza w 2006 zaledwie 10,8%, podczas gdy od XVI wieku do lat 60. XX w. udział ten wynosił ok. 20% (maksimum blisko 25% w 1900). Obecnie liczba ludności Europy zaczyna się zmniejszać. Gęstość zaludnienia Gęstość zaludnienia Europy w 1820 rokuŚrednia gęstość zaludnienia w Europie (bez europejskiej części Rosji) to 64 os./km, zaś wliczając europejską część Rosji 32 os./km. Największa gęstość zaludnienia występuje w Monako (16 718 os./km), Gibraltarze (4500 os./km), a także na wyspach: Malcie (1 261 os./km) i Wyspach Normandzkich (774 os./km). Spośród dużych krajów europejskich największą gęstość zaludnienia posiadają Holandia i Belgia, jest to odpowiednio 382 i 342 os./km. Najmniejsza gęstość zaludnienia występuje na norweskich wyspach Svalbard (0,05 os./km), a z niepodległych krajów na Islandii (poniżej 3 os./km), a także w Norwegii i Finlandii. Od lat 90. przyrost naturalny w Europie jest niski, w 2004 r. wynosił średnio ok. 2, przy czym w 18 państwach ujemny najniższy na Ukrainie (5,9), w Rosji, na Łotwie i w Bułgarii. Najwyższy przyrost naturalny występuje w Albanii (10) i Irlandii (6,6). Średnia długość życia wynosi 78 lat. Ludność miejska stanowi 73% populacji. Grupy etniczne i narodowościEuropę zamieszkuje kilkaset grup etnicznych i narodów, których świadomość tożsamości etnicznej ukształtowała się w Europie, na terenie obecnie przez nie zamieszkiwanym. W znacznej większości należą do rodziny ludów indoeuropejskich. Poza nią jako rdzenne (lecz znacznie mniejsze) zalicza się rodzinę uralską, ałtajską oraz Basków. Narodowości i grupy etniczne zamieszkujące Europę: Alandczycy Albańczycy Alzatczycy Anglicy Arboresze Arumuni (Wołosi) Arwanici Austriacy Baskowie Baszkirzy Biesiermianie Białorusini Bojkowie Bośniacy Bretończycy Bułgarzy Buniewcy Chorwaci Czangowie Czarnogórcy Czesi Czuwasze Dolinianie Dolnołużyczanie Duńczycy Estończycy Farerowie Finowie Flamandowie Francuzi Friulowie Fryzowie Gagauzi Galisyjczycy Gelowie Gorani Górnołużyczanie Grecy Hiszpanie Holendrzy Huculi Ingrianie Irlandczycy Islandczycy Istrorumuni Italogrecy Iżorowie Jazygowie Kałmucy Karaimi Karpatorusini Kaszubi Karelowie Katalończycy Kereszeni Komiacy (Komi-Zyrianie) Komi-Jaźwińcy Komi-Permiacy Kornwalijczycy Korsykanie Ladynowie Lapończycy Litwini Liwowie Lotaryńczycy Luksemburczycy Łatgalowie Łemkowie Łotysze Macedończycy Maltańczycy Manxowie Maryjczycy Mazurzy Meglenorumuni Mołdawianie Monegaskowie Morawianie Mordwini-Moksza Mordwini-Erzja Nagajbacy Niemcy Nieńcy mieszkańcy Wysp Normandzkich Norwegowie Polacy Poleszucy Pomacy Pomorcy Portugalczycy Prowansalczycy Retoromanie Romanie Rosjanie Rumuni Rusini Sanmaryńczycy Sardyńczycy Serbołużyczanie Serbowie Seto Słowacy Słoweńcy Szeklerzy Szkoci Szwajcarzy Szwedzi Ślązacy Tatarzy Tatarzy Krymscy Tyrolczycy Udmurci Ukraińcy Walijczycy Walonowie Warmiacy Wepsowie Węgrzy Włosi Wotowie Żmudzini Żydzi JęzykiZdecydowana większość ludności Europy (ok. 93%) posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej. W tej rodzinie najliczniej używane są języki słowiańskie (m.in. rosyjski, polski i ukraiński), germańskie (zwłaszcza niemiecki i angielski) oraz romańskie (np. francuski, włoski i hiszpański). Pozostałe grupy języków indoeuropejskich używane są przez znacznie mniejsze populacje. Taką małą grupą są języki bałtyckie w których skład wchodzi język litewski i łotewski. Poza językami indoeuropejskimi na terenie kontynentu istnieje kilkunastomilionowa grupa ludzi mówiąca językami ugrofińskimi (głównie węgierskim, estońskim oraz fińskim) i kilkumilionowa używająca języków z grupy tureckiej (zwłaszcza tureckiego i tatarskiego). Osobny artykuł: Języki w Europie. ReligieOd średniowiecza chrześcijaństwo było religią dominującą w większości krajów europejskich. W niektórych krajach jest oficjalną religią państwową (katolicyzm w Liechtensteinie, na Malcie, w Monako i Watykanie, prawosławie w Grecji, luteranizm w Danii, Islandii i Norwegii). Niektóre państwa w konstytucjach posiadają zapis o świeckim charakterze (Polska, Portugalia, Hiszpania, Francja, Rumunia i Turcja). W rzeczywistości nie ma większych różnic prawnych w zakresie wolności wyznania pomiędzy państwami w których jakieś wyznanie posiada status oficjalny, a innymi, deklarującymi laickość oraz tymi, w których brak religii państwowej. Chrześcijaństwo Bazylika Św. Piotra w WatykanieOkoło 70-75% mieszkańców Europy jest ochrzczonych w którymś z Kościołów chrześcijańskich: Kościołach katolickich, Kościołach protestanckich (zwłaszcza ewangelicko-augsburskim, anglikańskim i ewangelicko-reformowanym) i Kościołach prawosławnych.[potrzebne źródło] Chrystianizacja Europy rozpoczęła się w I wieku n.e., do końca średniowiecza religia ta rozprzestrzeniła się na niemal cały kontynent (poza obszarami leżącymi na północno-wschodnimi krańcami kontynentu Mari El, Komi, Udmurcja itd.). 1054 nastąpił rozłam, w wyniku którego chrześcijaństwo rozpadło się na dwie części rozwojowe: katolicyzm, który dominował na zachodzie, oraz prawosławie, dominujące na wschodzie. W pierwszej połowie XVI wieku nastąpiła reformacja, w wyniku której wyodrębniły się wyznania protestanckie. Wtedy też ustaliła się mapa wyznaniowa Europy, która w głównych zarysach przetrwała do dnia dzisiejszego. U progu XX wieku różne odłamy chrześcijaństwa wyznawało ok. 97% populacji Europy.[potrzebne źródło] Po I wojnie światowej w Związku Radzieckim rozpoczęto prowadzić politykę ateizacyjną, która po II wojnie światowej objęła także inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Również w Europie Zachodniej po II wojnie światowej pojawiła się tendencja do odchodzenia od religii w ogóle lub spłycania postaw religijnych; przyczyny tego zjawiska były jednak odmienne niż na wschodzie. Tendencje sekularyzacyjne nasiliły się w latach 60. i zjawisko to postępuje nadal. Obecnie udział chrześcijan w populacjach poszczególnych krajów jest różny i wynosi od około 25-30% (Szwecja, Czechy i Estonia) do ponad 90% (np. Polska, Malta i Grecja).[potrzebne źródło] Obecnie w większości krajów Europy Wschodniej a także większości krajów Półwyspu Bałkańskiego dominuje prawosławie. W Europie Północnej dominują wyznania protestanckie: w Skandynawii, Łotwie, Estonii oraz Niemczech (z wyjątkiem landów południowych i zachodnich) przeważa luteranizm; w Anglii i Walii ang

prowokacja