Czy są tutaj panowie 30+???

lubisz ciepła whisky ?/

ewentualnie mogę ją pić z woda też lubię . napewno nigdy z cola :)

słowianka lubi likier :)

Ogólnie whisky pije piew temperaturze pokojowej. Chodzi o smak, a lód go osłabia. Jak już pije to z colą i lodem.Ale mi należę do 'tych' kręgów. Zioło...? Owszem lecz nie w pracy...

Panowie!na tych instrumentach to ja też potrafię grać...te są najprostsze a granie na nich sprawia wielką przyjemność...ale nie dowiedziałam się jeszcze od wszystkich dlaczego dziś nie jesteście ze swoimi kobietami?

whisky jest ok. zdecydowanie jacek 50 tka na lodzie i wszystko w temacie. amen ;-)

Słowianka kocha czystą...

moja pani wyjechała i jestem słomianym wdowcem ;-) do soboty hahah mogę odpoczywać pozniej mozna się do roboty zabrać ;-)

ja z cola nigdy w życiu -psuje smak dla mnie nie lubię tyle slodyczy . mogę rozcienczac z zimną niegazowana wodą ,

Ja też słomiana...ale mam wiele innych miłości...

Ja podałem swoje alibi. Choć akurat przyjechała ciocia i atmosfera jest napięta...

moja kobieta śpi na łóżku obok , a mnie się nudzi czasami mnie nachodzi myśl żeby ją złapać za włosy jak śpi i zerznac ale sie powstrzymuje

hahaha likier z białych porzeczek :)

hahah cukierek ku...wa romatyzm to ty wyssaleś z mlekiem matki chyba :)

Dobry temat - kobiece włosy...Mam długie, blond, dziewicze...a mój mąż ich nawet nie dotyka...a ludzie mnie zaczepiają i chcą wziąć do ręki...jak tu być szczęśliwą?

Cukierek - ja marzę, żeby tak mi zrobił...

fakt -romantyzmu nie wysłałem too much uwielbiam chwytać za włosy moją kobietę ,też za piersi mocno i ssac sutki -lizac . lubię jak mi loda robi łapać za włosy i żeby patrzyła miw oczy :) wiele rzeczy lubię :)

Swego czasu, jak wróciłem z nocki, a jak to u faceta- z rana jak śmietana- zacząłem okładać swoją żonę po twarzy... Nie, nie dostałem w twarz...

jaki problem porozmawiać i spotkać się i .... żyć obok swoich połówek nie burząc ich spokoju :P

Zapomniałem dodać czym... Ale chyba wiadomo...

Menstruacja (miesiączka, ang. period, łac. menses); krwawienie miesięczne fizjologiczne zjawisko polegające na cyklicznym złuszczaniu się nabłonka macicy (endometrium) pod wpływem charakterystycznych zmian stężenia hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu), wynikających z układów wzajemnych sprzężeń zwrotnych między gonadami, przednim płatem przysadki mózgowej i podwzgórzem. Pełen przebieg zmian hormonalnych, wraz z wynikającą z tego przebudową endometrium, przeobrażeniami środowiska pochwy, zmianą stanu gruczołów piersiowych, temperatury ciała, wpływu wegetatywnego układu nerwowego, układu krążenia, nastroju psychicznego i innych funkcji organizmu nazywamy cyklem miesięcznym. Spis treści 1 Cykl miesięczny 2 Patologia 3 Zobacz też 4 Przypisy Cykl miesięczny Information icon.svg Osobny artykuł: cykl miesiączkowy. Poza okresami ciąży, karmienia piersią i zażywania hormonalnych środków antykoncepcyjnych u zdrowej kobiety w wieku rozrodczym fizjologicznie menstruacja powtarza się regularnie co ok. 28 dni (u różnych kobiet różnie długo dojrzewa pęcherzyk jajnikowy) i trwa ok. 4 dni, ale 3-dniowe oraz do 8 dni także mogą występować. Pierwsza miesiączka (menarche) wyznacza początek okresu dojrzałości (występuje ok. 1213 roku życia), a ostatnia wyznacza menopauzę, która stanowi linię graniczną między dojrzałością płciową a starością kobiety. Menopauza jest to ostatnia miesiączka w życiu kobiety; następuje ono najczęściej między 45. a 55. rokiem życia, z reguły w wieku 51 lat. Mianem eumenorrhoea określa się fizjologiczne krwawienie, którego objętość zawiera się w granicach 10-80 ml. Prawidłowo krew menstruacyjna nie krzepnie, ze względu na lokalny wzrost aktywności plazminy, która działa fibrynolitycznie. W drugiej fazie cyklu miesięcznego, pod wpływem działania progesteronu, w głąb endometrium wrastają tzw. tętnice spiralne. W momencie zaprzestania wytwarzania progesteronu przez ciałko żółte dochodzi do ich skurczu, co powoduje niedokrwienie i złuszczenie się nabłonka. Spadek stężenia progesteronu jest sygnałem oznaczającym brak zagnieżdżenia się zarodka w jamie macicy. W ciąży, pod wpływem gonadotropiny kosmówkowej, dochodzi do przekształcenia się ciałka żółtego w ciałko żółte ciążowe, które jest warunkiem utrzymania i rozwoju płodu w pierwszych 4 miesiącach. Patologia W klasyfikacji zaburzeń miesiączkowania wyróżniono: amenorrhoea brak miesiączki przez minimum 6 miesięcy pierwotny wtórny oligomenorrhoea rzadko występujące krwawienia miesięczne co 6-12 tygodni polymenorrhoea krwawienia miesięczne występujące częściej niż fizjologicznie hypomenorrhoea skąpe krwawienia miesięczne hypermenorrhoea obfite krwawienia miesięczne, odchodzenie skrzepów krwi dysmenorrhoea krwawienia miesięczne z towarzyszącymi silnymi bólami kolkowymi menorrhagia krwawienia miesięczne bardzo obfite i trwające zbyt długo metrorrhagia nieznaczna utrata krwi pomiędzy normalnymi krwawieniami menstruacyjnymi. Zobacz też WiktionaryPl nodesc.svg Zobacz hasło miesiączka w Wikisłowniku Cykl miesiączkowy Endometrioza Ruja Przypisy ChangeOfLife.com : Menopause is Ovarian Failure. Menopause: MedlinePlus Medical Encyclopedia. Average Age of Menopause and Menopause Age.

Podwzgórze Skocz do: nawigacji, szukaj Question book-4.svg Ten artykuł od 2008-01 wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Aby uczynić artykuł weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Podwzgórze LocationOfHypothalamus.jpg Lokalizacja podwzgórza w mózgowiu Łacina hypothalamus Angielski hypothalamus Narządy Mózgowie Podwzgórze zaznaczone w dwóch projekcjach mózgu Przekrój w płaszczyźnie strzałkowej mózgowia płodu w wieku 3 miesięcy, zaznaczono podwzgórze. Podwzgórze (łac. hypothalamus, z gr. ó = "pod" "izba, sypialnia") część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia, która nadzoruje reakcje bezwiedne organizmu. Od podwzgórza zależy homeostaza organizmu. Jest to ośrodek podkorowy autonomicznego układu nerwowego. Spis treści 1 Anatomia 2 Neurotransmitery podwzgórza 3 Hormony podwzgórza 4 Funkcja 5 Zobacz też 6 Przypisy Anatomia Podwzgórze znajduje się między postawną częścią kresomózgowia i brzuszną częścią śródmózgowia. Podwzgórze jest ściśle połączone z przysadką, malutkim narządem wydzielającym różne hormony do krwi. Przysadka jest częścią osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. W przedniej części podwzgórza znajdują się jądra: przedwzrokowe przednie nadwzrokowe przykomorowe nadskrzyżowaniowe W części guzowej znajdują się jądra: brzuszno-przyśrodkowe grzbietowo-boczne łukowate W części bocznej znajduje się jądro: boczne W części sutkowatej znajdują się jądra: sutkowate nadsutkowate tylne Neurotransmitery podwzgórza Neurony syntetyzują około 20 ważnych związków o właściwościach hormonów lub neurotransmiterów. Neurotransmitery: noradrenalina dopamina serotonina acetylocholina glutaminian GABA Neuropeptydy: wazopresyna oksytocyna kortykoliberyna tyreoliberyna neuropeptyd Y leptyna oraz tlenek azotu Hormony podwzgórza Hormony biorące udział w regulacji wydzielania przedniego płata przysadki: kortykoliberyna tyreoliberyna gonadoliberyna somatoliberyna somatostatyna prolaktoliberyna prolaktostatyna - dopamina melanoliberyna melanostatyna wazopresyna oksytocyna Funkcja Podwzgórze zawiera ważne ośrodki kierujące czynnością autonomicznego układu nerwowego, gospodarką wodną organizmu (regulacją ilości wody i odczuwaniem pragnienia), termoregulacją, czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych, pobieraniem pokarmu (głód i sytość), przemianą tłuszczów, przemianą węglowodanów (cukrów), snem i czuwaniem, czynnościami seksualnymi (cyklami układu rozrodczego, popędem seksualnym) oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynność podwzgórza pozostaje w ścisłym związku z przysadką mózgową. Podwzgórze, które jest ośrodkiem preferencji seksualnych w mózgu, pełni odmienne funkcje u kobiet niż u mężczyzn. U mężczyzn reguluje ono przepływ hormonów w taki sposób, żeby zapewnić utrzymanie stałego ich poziomu. U kobiet podwzgórze reaguje na wysoki poziom hormonu powodując dalsze jego wydzielanie. Podwzgórze stanowi wierzchołek trójkąta, łączący bezpośrednio biochemiczny kanał łączności z kanałami nerwowymi. Tą drogą wszelkiego rodzaju procesy psychiczne mogą wpływać na zmianę funkcji biochemicznych organizmu żywego. Szczególną pozycję w łączności mózgu z narządami wewnętrznymi zajmują aminy katecholowe: adrenalina i noradrenalina. Na podstawie doświadczeń na szczurach stwierdzono, że w podwzgórzu zlokalizowany jest ośrodek przyjemności. Przez podwzgórze do kory nerwowej przepływają bodźce czuciowe, dlatego podwzgórze nazywane jest podkorowym ośrodkiem czucia. Zobacz też autonomiczny układ nerwowy podwzgórzyca Przypisy Anne Moir, David Jessel Płeć mózgu Star of life2.svg Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć medycznych i pokrewnych w Wikipedii.

an Paweł II Skocz do: nawigacji, szukaj Ujednoznacznienie Ten artykuł dotyczy papieża. Zobacz też: film o tym tytule. Na tę stronę wskazuje także przekierowanie „Karol Wojtyła. Zobacz też: Karol Wojtyła polski oficer, ojciec Jana Pawła II. Błogosławiony Jan Paweł II Karol Józef Wojtyła JohannesPaul2-portrait.jpg Data urodzenia 18 maja 1920 Wadowice, Polska Data śmierci 2 kwietnia 2005 Watykan Data beatyfikacji 1 maja 2011 Watykan przez Benedykta XVI Wspomnienie 22 października Patron Świdnicy, Wadowic Obornik, Bełchatowa Szczególne miejsca kultu Kaplica św. Sebastiana w Watykanie, Sanktuarium bł. Jana Pawła II w Krakowie, Dom Rodzinny w Wadowicach Jan Paweł II Ioannes Paulus II Herb Jan Paweł II Totus Tuus Cały Twój Arcybiskup metropolita krakowski Okres sprawowania 19641978 Papież Okres sprawowania 19782005 Wyznanie katolickie Kościół łaciński Diakonat 20 października 1946 Prezbiterat 1 listopada 1946 Nominacja biskupia 4 lipca 1958 Sakra biskupia 28 września 1958 Kreacja kardynalska 26 czerwca 1967 Paweł VI Kościół tytularny S. Cesareo in Palatio Pontyfikat 16 października 1978 Odznaczenia Order Orła Białego Komandoria Missio Reconciliationis Order Ecce Homo Order Świętego Grzegorza Wielkiego Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone) Order Uśmiechu Złoty Order Olimpijski Commons Multimedia w Wikimedia Commons Źródła Jan Paweł II w Wikiźródłach Wikicytaty Jan Paweł II w Wikicytatach Wikinews Wiadomości w Wikinews Sukcesja apostolska Data konsekracji 28 września 1958 Miejscowość Kraków Miejsce archikatedra krakowska Konsekrator Eugeniusz Baziak Współkonsekratorzy Franciszek Jop Bolesław Kominek Konsekrowani biskupi Współkonsekrowani biskupi Jan Paweł II (łac. Ioannes Paulus II), właśc. Karol Józef Wojtyła (ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, zm. 2 kwietnia 2005 w Watykanie) błogosławiony Kościoła katolickiego, polski biskup rzymskokatolicki, biskup pomocniczy krakowski a następnie arcybiskup metropolita krakowski, kardynał, 264. papież i 6. suwerenny władca Państwa Watykańskiego (16 października 1978 2 kwietnia 2005), kawaler Orderu Orła Białego. Poeta i poliglota, a także aktor, dramaturg i pedagog. Filozof historii, fenomenolog, mistyk i przedstawiciel personalizmu chrześcijańskiego. Spis treści 1 Życie przed wyborem na papieża 1.1 Dzieciństwo i młodość 1.2 Studia i dojrzewanie duchowe 1.3 Kapłaństwo, praca naukowa i twórcza 1.4 Biskup, kardynał, papież 2 Wykładniki pontyfikatu 2.1 Papież-Polak 2.2 Zamach na Jana Pawła II 2.3 Podróże 2.4 Papież a wyznawcy judaizmu 2.5 Ekumenizm i stosunki międzyreligijne 2.6 Zwyczaje Jana Pawła II 2.7 Papież młodych 3 Choroba i śmierć 3.1 Testament 3.2 Pogrzeb 4 Reakcja mediów oraz polityków 4.1 Ogłoszenie żałoby narodowej 4.2 Reakcja mediów i świata polityki 4.3 Jan Paweł II Wielki 5 Proces beatyfikacyjny 6 Dokumenty papieskie 6.1 Encykliki Jana Pawła II 6.2 Listy apostolskie 6.3 Adhortacje apostolskie 6.4 Konstytucje apostolskie 7 Krytyka 8 Twórczość i publikacje 8.1 Poezja 8.2 Dramaturgia, teatr 8.3 Filozofia 8.4 Książki, które wydał jako Karol Wojtyła 8.5 Książki, które wydał jako Jan Paweł II 8.6 Wydawnictwa muzyczne 9 Nagrody i wyróżnienia 9.1 Filmy 10 Zobacz też 11 Uwagi 12 Przypisy 13 Bibliografia 14 Linki zewnętrzne Życie przed wyborem na papieża Dzieciństwo i młodość Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach Matka chrzestna papieża, Maria Wiadrowska z dziećmi Ks. Figlewicz z ministrantami Tablica w wadowickiej bazylice z datami narodzin a także wyboru Karola Wojtyły na Biskupa i Papieża Karol Wojtyła urodził się w Wadowicach 18 maja 1920 jako drugi syn Karola Wojtyły i Emilii z Kaczorowskich. Ród Wojtyłów wywodzi się z Czańca k. Kęt i Lipnika. Ród Kaczorowskich pochodzi z Michalowa k. Szczebrzeszyna. Karol Wojtyła został ochrzczony w kościele parafialnym 20 czerwca 1920 roku przez księdza Franciszka Żaka, kapelana wojskowego. Rodzicami chrzestnymi Karola Wojtyły byli Józef Kuczmierczyk, szwagier Emilii Wojtyły, i jej siostra, Maria Wiadrowska. Zachowały się relacje, że rodzice nadali przyszłemu papieżowi imię Karol na cześć Karola Habsburga. Drugie imię Józef, miało zostać nadane na cześć Franciszka Józefa. Papież spotkał się kiedyś z Zytą Burbon-Parmeńską, żoną ostatniego cesarza Austrii Karola I Habsburga, witając ją słowami „Miło mi powitać cesarzową mojego ojca. W rodzinie Wojtyłów silna była więź sympatii z Austrią. Ostatnim błogosławionym, którego Jan Paweł II wyniósł na ołtarze, był właśnie ostatni cesarz Austrii bł. Karol I Habsburg. Rodzina Wojtyłów żyła skromnie. Jedynym źródłem utrzymania była pensja ojca wojskowego urzędnika w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniu porucznika. Matka pracowała dorywczo jako szwaczka. Edmund, brat Karola, po ukończeniu wadowickiego gimnazjum studiował medycynę w Krakowie i został lekarzem. Wojtyłowie mieli jeszcze jedno dziecko Olgę, która zmarła 16 godzin po urodzeniu 7 lipca 1916 r. w Białej. Papież wspominał ją w opublikowanym po śmierci testamencie na równi z rodzicami i bratem. Fakt urodzin i śmierci starszej siostry Papieża ujawnił francuski dziennikarz i filozof Andr Frossard, autor wydanej w 1982 roku książki Nie lękajcie się! Rozmowy z Janem Pawłem II. W dzieciństwie Karola nazywano najczęściej zdrobnieniem imienia Lolek. Uważano go za chłopca utalentowanego i wysportowanego. Regularnie grał w piłkę nożną oraz jeździł na nartach. Bardzo ważnym elementem życia Karola były wycieczki krajoznawcze, a także spacery po okolicy Wadowic. W większości wycieczek towarzyszył mu ojciec. Jego matka zmarła 13 kwietnia 1929 roku, w wieku 45 lat. Trzy lata później, 5 grudnia 1932, w wieku 26 lat zmarł na szkarlatynę Edmund. Od września 1930 roku, po zdaniu egzaminów wstępnych, Karol Wojtyła rozpoczął naukę w 8-letnim Państwowym Gimnazjum Męskim im. Marcina Wadowity w Wadowicach. Według jego katechetów, wyróżniała go wówczas ogromna wiara. W pierwszej klasie ks. Kazimierz Figlewicz zachęcił go do przystąpienia do kółka ministranckiego, którego stał się prezesem. Katecheta ten miał znaczny wpływ na rozwój duchowy młodego Karola Wojtyły. Jednym z nauczycieli Karola Wojtyły i jego wychowawcą był Mirosław Moroz (18931940), w 1940 roku zamordowany w Katyniu. Podczas nauki w gimnazjum Karol zainteresował się teatrem występował w przedstawieniach Kółka Teatralnego stworzonego przez polonistów z wadowickich gimnazjów: żeńskiego im. Michaliny Mościckiej i męskiego im. Marcina Wadowity (zobacz też: Dramaturgia, teatr). Studia i dojrzewanie duchowe 14 maja 1938 Karol Wojtyła zakończył naukę w gimnazjum otrzymując świadectwo maturalne z oceną celującą, która umożliwiała podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów wstępnych. Karol Wojtyła wybrał studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia rozpoczął w październiku 1938 roku. W pierwszym roku studiów Wojtyła przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu matki przy ul. Tynieckiej 10 w Krakowie. Pozostał wierny swej pasji piłce nożnej, uczęszczał na mecze Cracovii. Od października 1938 do lutego 1941 roku Karol Wojtyła studiował, uczęszczał na spotkania grupy literackiej, a także tworzył poezję. W lutym 1940 poznał Jana Tyranowskiego który prowadził dla młodzieży męskiej koło wiedzy religijnej. Uczestniczący w nim Wojtyła poznał wówczas i po raz pierwszy czytał pisma św. Jana od Krzyża. 18 lutego 1941 roku po długiej chorobie zmarł ojciec Karola Wojtyły. W 1942 i 1943, jako reprezentant krakowskiej społeczności akademickiej, udawał się do Częstochowy, by odnowić śluby jasnogórskie. Wojna odebrała Karolowi Wojtyle możliwość kontynuowania studiów, zaczął więc pracować jako pracownik fizyczny w zakładach chemicznych Solvay. Początkowo od jesieni 1940 przez rok w kamieniołomie w Zakrzówku, a potem w oczyszczalni wody w Borku Fałęckim. W tym okresie Wojtyła związał się z Unią. Jesienią roku 1941 Karol Wojtyła wraz z przyjaciółmi założył Teatr Rapsodyczny, który swoje pierwsze przedstawienie wystawił 1 listopada 1941. Rozstanie Wojtyły z teatrem nastąpiło nagle w roku 1942, gdy postanowił studiować teologię i wstąpił do tajnego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie, gdzie 1 listopada 1946 otrzymał święcenia kapłańskie. W tym samym czasie rozpoczął w konspiracji studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie od kwietnia 1945 do sierpnia 1946 roku Karol Wojtyła pracował na uczelni jako asystent i prowadził seminaria z historii dogmatu. Był to też okres rozwoju literackiego Karola Wojtyły. Pierwszy zbiór wierszy Renesansowy psałterz, powstały 1939 roku (wydany w 1999), ma jeszcze charakter poetyckich pierwocin; jest też wyrazem hołdu dla wielkiej tradycji, w tym dla Jana Kochanowskiego. Podczas wojny powstał, między innymi, poemat Pieśń o Bogu ukrytym, o charakterze wizyjnym i mistycznym, nawiązujący twórczo do św. Jana od Krzyża. Tworzył poezję metafizyczną. Kapłaństwo, praca naukowa i twórcza Karol Wojtyła jako wikary w Niegowici Karol Wojtyła na spływie kajakowym 13 października 1946 roku alumn Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Krakowie Karol Wojtyła został subdiakonem, a tydzień później diakonem. 1 listopada 1946 roku kardynał Adam Stefan Sapieha wyświęcił Karola Wojtyłę na księdza. 2 listopada jako neoprezbiter odprawił mszę św. prymicyjną w krypcie św. Leonarda w katedrze na Wawelu. 15 listopada Karol Wojtyła wraz z klerykiem Stanisławem Starowieyskim poprzez Paryż wyjechał do Rzymu, aby kontynuować studia na Papieskim Międzynarodowym Athenaeum Angelicum (obecnie Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza z Akwinu (Angelicum)) w Rzymie. Przez okres studiów zamieszkiwał w Kolegium Belgijskim, gdzie poznał wielu duchownych z krajów frankofońskich oraz z USA. W 1948 roku ukończył studia z dyplomem summa cum laude. Pod kierunkiem wybitnego teologa, dominikanina Reginalda Garrigou-Lagrangea napisał po łacinie rozprawę doktorską Zagadnienie wiary u świętego Jana od Krzyża (tytuł oryginału: Doctrina de fide apud S. Ioannem de Cruce). Dla potrzeb doktoratu nauczył się języka hiszpańskiego, by czytać teksty renesansowego mistyka w oryginale. Z powodu braku funduszy na wydanie rozprawy drukiem nie uzyskał stopnia doktorskiego. Tytuł ten został mu przyznany na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w grudniu 1948 r. na podstawie tej samej dysertacji. W lipcu 1948, na okres Karol Wojtyła został skierowany do pracy w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Niegowici, gdzie spełniał zadania wikariusza i katechety. Wolny czas starał się spędzać z młodzieżą na łonie natury. W sierpniu 1949 roku Karol Wojtyła został przeniesiony do parafii św. Floriana w Krakowie. Tam założył mieszany chorał gregoriański. Nadal wyprawiał się na wycieczki z młodzieżą. Podczas wielu wycieczek ksiądz Wojtyła starał się zmylić ówczesną milicję, dlatego zdejmował sutannę i powiedział, że mogą go nazywać „wujkiem. W 1951 po śmierci kardynała Sapiehy, Karol Wojtyła został skierowany na urlop w celu ukończenia pracy habilitacyjnej. Dużo uwagi poświęcał także pracy publicystycznej, pisał eseje filozoficzne (np. Personalizm tomistyczny o Tomaszu z Akwinu, O humanizmie św. Jana od Krzyża) i szkice. Często publikował w krakowskich periodykach katolickich: miesięczniku „Znak i „Tygodniku Powszechnym. W związku z habilitacją podjął systematyczne studia nad myślą etyczną fenomenologa Maxa Schelera, którego pisma czytał w oryginale niemieckim. Pisał wiele m.in. na temat chrześcijańskiej etyki seksualizmu. Dnia 12 grudnia 1953 jego praca Ocena możliwości oparcia etyki chrześcijańskiej na założeniach systemu Maksa Schelera [taka spolszczona wersja imienia w tytule] została przyjęta jednogłośnie przez Radę Wydziału Teologicznego UJ, jednak Wojtyła nie uzyskał habilitacji z powodu odmowy Ministerstwa Oświaty. Karol Wojtyła powrócił do przerwanych obowiązków. Wykładał m.in. w seminariach diecezji: krakowskiej, katowickiej i częstochowskiej (mieściły się one wszystkie w Krakowie) oraz na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jego wykłady obejmowały głównie teologię moralną i etykę małżeńską, ale ogarniały też szeroko pojętą historię filozofii. Były precyzyjne i trudne, Wojtyła ujmował jednak studentów jako profesor wprawdzie wymagający, lecz życzliwy, otwarty na rozmowę i sprawiedliwy. Biskup, kardynał, papież Wizytacja Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie oo. Karmelitów na Piasku początek czerwca 1967 Ulica Franciszkańska 3, „Okno papieskie nad bramą wjazdową do Pałacu Biskupiego w Krakowie Kardynał Karol Wojtyła i Jan Paweł I Karol Wojtyła jako Jan Paweł II na Balkonie Bazyliki św. Piotra w dniu wyboru Herbwojtyly.png 4 lipca 1958 r. Karol Wojtyła został mianowany biskupem tytularnym Ombrii, a także biskupem pomocniczym Krakowa. Konsekracji biskupiej ks. Karola Wojtyły dokonał 28 września 1958 w katedrze na Wawelu metropolita krakowski i lwowski, arcybiskup Eugeniusz Baziak. Współkonsekratorami byli biskupi Franciszek Jop i Bolesław Kominek. W 1962 roku został krajowym duszpasterzem środowisk twórczych i inteligencji. Na okres biskupstwa Karola Wojtyły przypadły także obrady Soboru Watykańskiego II, w których aktywnie uczestniczył. Już w tym okresie bardzo dużo czasu poświęcał na podróże zagraniczne w celach ewangelizacyjnych i religijnych. Jako biskup przyjął, zgodnie z obyczajem, hasło przewodnie swej posługi, które brzmiało: Totus Tuus (łac. Cały Twój). Kierował je do Matki Chrystusa. Inspiracją stał się barokowy pisarz ascetyczny, francuski św. Ludwik Maria Grignion de Montfort i jego książka Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny, z której Wojtyła przejął koncepcję „niewolnictwa duchowego, rozumianą jako dobrowolne i ufne oddanie się w opiekę Matce Boskiej. 13 stycznia 1964, półtora roku po śmierci swego poprzednika, arcybiskupa Eugeniusza Baziaka, Karol Wojtyła został mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim. Podczas konsystorza z 26 czerwca 1967 został nominowany kardynałem. 28 czerwca 1967 roku otrzymał w Kaplicy Sykstyńskiej od papieża Pawła VI czerwony biret, a jego kościołem tytularnym stał się kościół św. Cezarego Męczennika na Palatynie. Jako biskup diecezji krakowskiej wizytował parafie, odwiedzał klasztory (w tym zgromadzenie albertynów, założone przez św. Adama Chmielowskiego, Brata Alberta). W 1965 otworzył proces beatyfikacyjny siostry Faustyny Kowalskiej, z której Dzienniczkiem oraz orędziem Miłosierdzia Bożego zapoznał się wcześniej. Spotykał się z inteligencją krakowską, zwłaszcza ze środowiskiem naukowym i artystycznym. Ponadto jeździł na Podhale i w Tatry. Ogłosił drukiem (pod pseudonimem Andrzej Jawień) dramaty: Przed sklepem jubilera i jak misterium ujęte Promieniowanie ojcostwa, także poematy. W 1969 wydał filozoficzną monografię z zakresu antropologii Osoba i czyn, a w 1972 książkę o II Soborze Watykańskim. Pomimo obowiązków duszpasterskich systematycznie prowadził wykłady na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, kształtując tam swą szkołę badawczą z zakresu etyki. Według świadectwa Tadeusza Nowaka, kardynał Wojtyła w 1970 roku był przeciwny rozsyłaniu i czytaniu w diecezji krakowskiej listu pasterskiego, który Episkopat Polski przygotowywał na 50. rocznicę wojny polsko-bolszewickiej. Zyskał dojrzałość jako myśliciel, sięgając do rozległej tradycji filozoficznej (grecka etyka klasyczna, św. Tomasz z Akwinu, fenomenologia), lecz też do Biblii i do mistyki (zawsze mu bliski święty Jan od Krzyża) i budując harmonijnie koncepcję zarówno z filozofii jak i teologii: człowieka jako integralnej osoby. Człowiek jest zadomowiony pośród świata jako byt cielesno-duchowy, otwarty na transcendencję, a godność i wolność dał mu Bóg. Tym sposobem Wojtyła stał się wybitnym przedstawicielem personalizmu. W filozofii reprezentował neotomizm fenomenologizujący. Swoje poglądy stosował też i przedstawiał w pracy duszpasterskiej. Stał się znanym poza Polską autorytetem. Był obok prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego, najważniejszą postacią Episkopatu Polski. Z „prymasem Tysiąclecia (bo tak nazywał kard. Wyszyńskiego) ściśle współpracował, okazując szacunek dla jego doświadczenia i mądrości. Jako kardynał odbywał podróże zagraniczne, zapraszany też przez środowiska uniwersyteckie. Wiosną 1976 papież Papież Paweł VI zaprosił go do Watykanu, by w dniach 7-13 marca głosił tam rekolekcje wielkopostne (wydane później w publikacji książkowej). Na zwołanym po śmierci Jana Pawła I drugim konklawe w roku 1978 Wojtyła został wybrany na papieża i przybrał imię Jana Pawła II. Wynik wyboru ogłoszono 16 października o godzinie 16:16. Formalna inauguracja pontyfikatu miała miejsce w trakcie mszy św. na placu Św. Piotra 22 października 1978. Wykładniki pontyfikatu Papież Jan Paweł II podczas audiencji generalnej w dniu 29 września 2004 na placu Św. Piotra w Rzymie Od 14 marca 2004 roku pontyfikat Jana Pawła II jest uznawany za najdłuższy, po pontyfikacie Świętego Piotra i bł. Piusa IX. Był papieżem przez 26 i pół roku (9666 dni). Długość jego pontyfikatu podkreśla także kontrast z papiestwem jego poprzednika Jana Pawła I, który papieżem był jedynie 33 dni. Jan Paweł II beatyfikował i kanonizował o wiele więcej osób niż jakikolwiek poprzedni papież. Ogłosił błogosławionymi w sumie 1338 osób, kanonizował 482 świętych podczas 51 uroczystości. Trudno powiedzieć, czy kanonizował więcej świętych niż wszyscy poprzedni papieże razem wzięci, ponieważ wiele zapisów wczesnych kanonizacji jest niekompletnych, zaginionych lub niedokładnych. Podczas swego pontyfikatu Jan Paweł II powołał więcej kardynałów niż którykolwiek z jego poprzedników. Na dziewięciu konsystorzach papież kreował kardynałami 231 duchownych katolickich (zobacz też: Kardynałowie z nominacji Jana Pawła II). W 1989 roku Jan Paweł II otrzymał, wyjątkowo jako jedyny laureat, nagrodę Wiktora przyznawaną przez Akademię Telewizyjną (Wiktory 1989). Osobistym sekretarzem Jana Pawła II przez cały pontyfikat był Stanisław Dziwisz, obecnie kardynał. Jego drugim osobistym sekretarzem był natomiast Mieczysław Mokrzycki. Papież-Polak Jan Paweł II był pierwszym papieżem z Polski, jak również pierwszym po 455 latach (od czasu pontyfikatu Hadriana VI) biskupem Rzymu, niebędącym Włochem. Wielokrotnie sam przywoływał spełnione proroctwo Juliusza Słowackiego z wiersza „Słowiański papież. Wybór na głowę Kościoła osoby z kraju komunistycznego wpłynął znacząco na wydarzenia w Europie Wschodniej i Azji w latach 80. XX wieku. Zamach na Jana Pawła II Tablica upamiętniająca zamach na Jana Pawła II Information icon.svg Osobny artykuł: Zamach na Jana Pawła II. 13 maja 1981 roku, podczas audiencji generalnej na placu Św. Piotra w Rzymie o godzinie 17:19, Jan Paweł II został postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Alego Agcę w brzuch oraz rękę. Jak ustalili śledczy, chwilę wcześniej Ali Aca mierzył w jego głowę. Jan Paweł II schylił się wtedy do małej dziewczynki (Sara Bartoli) i wziął ją na ręce. Zamachowiec opóźnił oddanie strzału prawdopodobnie dlatego, że dziewczynka którą papież trzymał na rękach lekko przysłoniła go co uniemożliwiło zamachowcowi dokładne wycelowanie. Ranny papież osunął się w ramiona stojącego za nim sekretarza Dziwisza. Ochrona przewiozła Jana Pawła II do kliniki Gemelli, gdzie poddano papieża sześciogodzinnej operacji. Do pełni zdrowia jednak nigdy nie wrócił. Papież wierzył, że swoje ocalenie nie zawdzięczał tylko szczęściu. Wyraził to słowami: Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulę. Wierni dostrzegli pewien związek. Zamach miał miejsce 13 maja, podobnie jak pierwsze objawienie Matki Boskiej w Ftimie w roku 1917. Jan Paweł II spędził na rehabilitacji w szpitalu 22 dni. Potem wielokrotnie cierpiał z powodu różnorodnych dolegliwości będących następstwem postrzału. Papież nigdy nie ukrywał swoich niedomagań przed wiernymi, ukazując wszystkim oblicze zwykłego człowieka poddanego cierpieniu. Podróże Information icon.svg Osobny artykuł: Podróże apostolskie Jana Pawła II. Papież na lotnisku w Gdyni 11 czerwca 1987 Jan Paweł II w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej w 1999 roku Liczba podróży apostolskich Jana Pawła II Charakterystycznym elementem pontyfikatu Jana Pawła II były podróże zagraniczne. Odbył ich 104, odwiedzając wszystkie zamieszkane kontynenty. W wielu miejscach, które odwiedził, nigdy przedtem nie postawił stopy żaden papież. Był m.in. pierwszym papieżem, który odwiedził Wielką Brytanię (od roku 1534 Kościół Anglii nie uznaje władzy zwierzchniej Stolicy Apostolskiej). Mimo wielu zabiegów nie udało mu się jednak odbyć pielgrzymki do Rosji, prawdopodobnie ze względu na niechęć ze strony patriarchatu moskiewskiego, który zarzuca Watykanowi prozelityzm. Jan Paweł II jako papież najwięcej razy odwiedził m.in. Polskę (8 razy), USA (7 razy), Francję (7 razy). Podróże apostolskie do Polski: I pielgrzymka (210 czerwca 1979) II pielgrzymka (1623 czerwca 1983) III pielgrzymka (814 czerwca 1987) IV pielgrzymka (19 czerwca, 1316 sierpnia1991) V pielgrzymka (22 maja 1995) VI pielgrzymka (31 maja10 czerwca 1997) VII pielgrzymka (517 czerwca 1999) VIII pielgrzymka (1619 sierpnia 2002) Jan Paweł II odbył także blisko 100 podróży na terenie Włoch (najważniejsze z nich): 2022 maja 1985 Mediolan 810 maja 1993 Sycylia 5 września 2004 Loreto Information icon.svg Zobacz więcej w artykule Podróże apostolskie Jana Pawła II, w sekcji Podróże apostolskie papieża Jana Pawła II na terenie Włoch. Papież a wyznawcy judaizmu Jan Paweł II wygłosił wiele przemówień i napisał dużą liczbę listów na temat stosunku chrześcijan do społeczności żydowskiej. Skupił się nie tylko na tragedii holocaustu, ale również na aspektach teologicznych w relacjach między chrześcijaństwem a Narodem Wybranym, rozwijając i wprowadzając w praktykę myśl zaistniałą w dokumencie soborowym Nostra aetate. Zdaniem watykanistów, należy widzieć w tej papieskiej wrażliwości echa jego przeżyć sprzed II wojny światowej i zwłaszcza z czasów wojennych. Potępił antysemityzm, który nazwał nie do pogodzenia z chrześcijaństwem. W okresie Wielkiego Jubileuszu roku 2000 dokonał historycznego wyznania win Kościoła w tym win względem Żydów. Ważnymi etapami pojednawczymi były: wizyta w Wielkiej Synagodze w Rzymie 13 kwietnia 1986, która była pierwszą papieską wizytą w synagodze praktycznie od początku chrześcijaństwa oraz pielgrzymka do Ziemi Świętej (2026 marca 2000), w czasie której modlił się przed Ścianą Płaczu. Ekumenizm i stosunki międzyreligijne Wiele czasu poświęcił budowie jedności pomiędzy Kościołami chrześcijańskimi. Sam podkreślał także ważność ekumenizmu w swoim pontyfikacie, m.in. w encyklice Redemptor hominis: nigdy nie przestanę tego podkreślać i będę popierał każdy wysiłek podejmowany w tym kierunku na wszystkich płaszczyznach, w których spotkamy naszych braci chrześcijan. Jan Paweł II wielką wagę przywiązywał do stosunków z ludźmi innej wiary, nie tylko w ramach chrześcijaństwa, ale także członków innych religii i ateistów. W 1999 papież ucałował Koran przywieziony w prezencie przez muzułmańskich duchownych. Osobiście uczestniczył we wspólnym trwaniu w modlitwie w Asyżu przedstawicieli kilkudziesięciu religii światowych. Zwyczaje Jana Pawła II Obelisk upamiętniający nadanie Roma Termini w Rzymie imienia Jana Pawła II Za pontyfikatu Jana Pawła II, dzięki samemu papieżowi, nastąpiły ogromne zmiany w Watykanie, a także w postrzeganiu osoby papieża przez społeczność zarówno katolicką jak i pozostałych chrześcijan oraz wyznawców innych religii. Zaraz po swoim wyborze na Stolicę Apostolską, przy składaniu homagium nowo wybranemu papieżowi, Jan Paweł II nie pozwolił prymasowi Wyszyńskiemu uklęknąć przed sobą. Pierwsze przemówienie wygłosił po włosku, a więc w języku narodu, do jakiego przemawiał. Do tej pory przyjęte było, że papież zawsze swoje pierwsze przemówienie wygłasza po łacinie. Do kolejnych nowości w tym pontyfikacie należą: liczne pielgrzymki (zagraniczne oraz parafii we Włoszech), zwyczaj całowania ziemi kraju, do którego przybywał z pielgrzymką, msze święte dla wielkich tłumów, organizowane na stadionach, lotniskach, placach itp., wygłaszanie całych homilii lub choćby krótkich sentencji w języku kraju, do którego przybywał z pielgrzymką (porozumiewał się swobodnie w językach: polskim, włoskim, francuskim, niemieckim, angielskim, hiszpańskim, portugalskim, łacinie i klasycznej grece), udział zespołów folklorystycznych w czasie mszy, spotkania z duchownymi innych wyznań oraz odwiedziny świątyń różnych religii (chrześcijańskich oraz niechrześcijańskich), udział w przedsięwzięciach artystycznych: koncertach, występach zespołów, projekcjach filmowych, prywatne spotkania z wiernymi, bezpośrednie spotkania z ludźmi w trakcie pielgrzymek, żarty i bezpośredniość w kontaktach z ludźmi. Wprawdzie już począwszy od Jana XXIII papiestwo zaczęło rezygnować z niektórych elementów ceremoniału, jednakże Jan Paweł II zniwelował większość barier, przyjmując postawę papieża bliskiego wszystkim ludziom, papieża-apostoła. Nie zmieniło się to nawet po zamachu. Papież młodych Jan Paweł II chętnie spotykał się z młodymi ludźmi i poświęcał im dużo uwagi. Na spotkanie w Rzymie 31 marca 1985 roku, który ONZ ogłosiło Międzynarodowym Rokiem Młodzieży, napisał list apostolski na temat roli młodości jako okresu szczególnego kształtowania drogi życia (Dilecti Amici), a 20 grudnia zapoczątkował tradycję Światowych Dni Młodzieży. Odtąd co roku przygotowywał orędzie skierowane do młodych, które stawało się tematem tego międzynarodowego spotkania, organizowanego w różnych miejscach świata (odbyło się ono również w Polsce Częstochowa, 1991). Zaraz po ogłoszeniu daty beatyfikacji przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich, kard. Stanisław Ryłko poinformował, iż Jan Paweł II zostanie patronem Światowych Dni Młodzieży.

Choroba i śmierć Wikinews-logo.svg Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat śmierci Jana Pawła II. Tłumy wiernych oczekujących w kolejce, aby oddać hołd zmarłemu Janowi Pawłowi II, przechodząc obok jego ciała wystawionego w Bazylice św. Piotra na Watykanie (5 kwietnia 2005) Jan Paweł II od 1992 r. cierpiał na postępującą chorobę Parkinsona. Mimo licznych spekulacji i sugestii ustąpienia z funkcji, które nasilały się w mediach zwłaszcza podczas kolejnych pobytów papieża w szpitalu, pełnił ją aż do śmierci. W lipcu 1992 przeszedł operację w celu usunięcia guza nowotworowego na jelicie grubym. Jego długoletnie zmagania z chorobą i ze starością były osobistym przykładem głoszonych na ten temat poglądów, w których podkreślał godność ludzkiego cierpienia i odnosił je do męki Chrystusa. 13 maja 1992 papież, w 11. rocznicę zamachu, ustanowił Światowy Dzień Chorego. Nagłe pogorszenie stanu zdrowia papieża rozpoczęło się 1 lutego 2005. Przez ostatnie dwa miesiące życia Jan Paweł II wiele dni spędził w szpitalu i nie udzielał się publicznie. Przeszedł grypę oraz zabieg tracheotomii, wykonany z powodu niewydolności oddechowej. W czwartek 31 marca tuż po godzinie 11, gdy Jan Paweł II udał się do swej prywatnej kaplicy, wystąpiły u niego silne dreszcze, ze wzrostem temperatury ciała do 39,6 C. Był to początek wstrząsu septycznego połączonego z zapaścią sercowo-naczyniową. Czynnikiem wywołującym była infekcja dróg moczowych w osłabionym chorobą Parkinsona i niewydolnością oddechową organizmie. Uszanowano wolę papieża, który chciał pozostać w domu. Podczas mszy przy jego łożu, którą Jan Paweł II koncelebrował z przymkniętymi oczyma, kardynał Marian Jaworski udzielił mu sakramentu namaszczenia. 2 kwietnia, w dniu śmierci, o godzinie 7:30 rano, papież zaczął tracić przytomność, a późnym porankiem przyjął jeszcze watykańskiego sekretarza stanu kardynała Angelo Sodano. Później tego samego dnia doszło do gwałtownego wzrostu temperatury. Około godziny 15.30 bardzo słabym głosem papież powiedział: „Pozwólcie mi iść do domu Ojca. O godzinie 19 wszedł w stan śpiączki, a monitor wykazał postępujący zanik funkcji życiowych. Osobisty papieski lekarz Renato Buzzonetti stwierdził śmierć papieża Jana Pawła II o godzinie 21:37, a elektrokardiograf wyłączono po 20 minutach od tej chwili. Zmarł 2 kwietnia 2005 po zakończeniu Apelu Jasnogórskiego, w pierwszą sobotę miesiąca i wigilię Święta Miłosierdzia Bożego, w 9666. dniu swojego pontyfikatu. W ciągu ostatnich dwóch dni życia nieustannie towarzyszyli mu wierni z całego świata, śledząc na bieżąco wiadomości dochodzące z Watykanu oraz trwając na modlitwie w jego intencji. Po otrzymaniu zgody kardynała Kamerlinga 3 kwietnia 2005 zwłoki Jana Pawła II umieszczone na katafalku oraz ubrane w ozdobne szaty papieskie i wystawione na widok publiczny w Sali Klementyńskiej Pałacu Apostolskiego. Następnego dnia zostały przeniesione do Bazyliki Świętego Piotra, gdzie były dostępne dla delegacji państwowych i pielgrzymów przybyłych na obrzędy pogrzebowe. Testament Wikinews-logo.svg Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat ujawnienia testamentu Jana Pawła II. Information icon.svg Osobny artykuł: Testament Jana Pawła II. Pogrzeb Wikinews-logo.svg Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat pogrzebu Jana Pawła II. Information icon.svg Osobny artykuł: Pogrzeb Jana Pawła II. Information icon.svg Osobny artykuł: Żałoba w Polsce po śmierci Jana Pawła II. Ciało Jana Pawła II, wystawione w Bazylice św. Piotra; w tle widać prezydentów USA: Georgea W. Busha (z żoną Laurą), Georgea H. W. Busha i Billa Clintona oraz sekretarz stanu Condoleezzę Rice i Andyego Carda Grobowiec Jana Pawła II w Grotach Watykańskich Kaplica Kapłańska w Sanktuarium Jana Pawła II z płytą nagrobną Jana Pawła II przywiezioną z Watykanu Pogrzeb Jana Pawła II odbył się w piątek 8 kwietnia 2005 r. Trumnę z prostych desek z drewna cyprysowego (symbolu nieśmiertelności) ustawiono wprost na rozłożonym na bruku placu Św. Piotra dywanie. Mszy świętej koncelebrowanej przez kilka tysięcy kardynałów, arcybiskupów, biskupów i patriarchów katolickich Kościołów wschodnich przewodniczył dziekan kolegium, kardynał Joseph Ratzinger (który 11 dni później został następcą zmarłego papieża). Uczestniczyło w niej na placu Św. Piotra ok. 300 tysięcy wiernych oraz 200 prezydentów i premierów, a także przedstawiciele różnych religii światowych, w tym duchowni islamscy i żydowscy. Wielu zgromadzonych na uroczystości ludzi miało ze sobą transparenty z włoskim napisem santo subito („święty natychmiast). W całym Rzymie przed ekranami rozstawionymi w wielu miejscach miasta zgromadziło się 5 mln ludzi, w tym ok. 1,5 mln Polaków. Procesji z trumną przewodniczył kardynał kamerling, Eduardo Martnez Somalo. W krypcie Jana XXIII w Grotach Watykańskich trumnę złożono w drugiej, cynkowej, którą szczelnie zalutowano, a tę w trzeciej, wykonanej z drewna orzechowego. Do trumny został włożony woreczek z medalami wybitymi w czasie pontyfikatu Jana Pawła II oraz umieszczony w ołowianym pojemniku akt, który zawiera najważniejsze fakty z okresu jego pontyfikatu. Trumny zostały opatrzone watykańskimi pieczęciami. W złożeniu trumny uczestniczyli jedynie najbliżsi współpracownicy papieża, arcybiskupi Stanisław Dziwisz i Piero Marini. Grobowiec Jana Pawła II początkowo był umiejscowiony w krypcie w podziemiach Bazyliki Świętego Piotra, w pobliżu miejsca, gdzie według tradycji ma znajdować się grobowiec św. Piotra. W ramach uroczystości związanych z beatyfikacją 29 kwietnia 2011 w obecności kardynała Tarcisio Bertone dokonano otwarcia grobu i wyjęcia z niego trumny ze zwłokami papieża Jana Pawła II. Następnie trumna bez otwierania została wystawiona na widok publiczny w Bazylice Świętego Piotra, gdzie odwiedził ją m.in. papież Benedykt XVI. Po uroczystościach związanych z beatyfikacją Jana Pawła II, w dniu 30 kwietnia 2011 trumna ze szczątkami Jana Pawła II została złożona w Kaplicy Świętego Sebastiana Bazyliki Świętego Piotra, tuż za słynną Pietą watykańską Michała Anioła. Trumnę przykryto płytą z białego marmuru, na której widnieje napis: "Beatus Ioannes Paulus PP. II". Nowy grób został udostępniony dla wiernych o godz. 7.00 1 maja 2011. Poprzednia płyta nagrobna, po obrzędach beatyfikacyjnych w 2011, została złożona w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie. Reakcja mediów oraz polityków Ogłoszenie żałoby narodowej Rada Ministrów uchwałą z 3 kwietnia 2005 nr 80/2005 opublikowaną w Monitorze Polskim numer 19, pozycja 307 wprowadziła żałobę narodową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 3 kwietnia 2005 do dnia pogrzebu, ponadto zwróciła się z apelem do wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, władz państwowych, samorządowych, organizacji społecznych i zawodowych, innych podmiotów i instytucji oraz organizatorów imprez masowych o zachowanie żałoby narodowej i wspólne uczczenie pamięci Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II. Reakcja mediów i świata polityki Na czas żałoby w miastach odwoływano zaplanowane seanse filmowe, przedstawienia teatralne oraz wszelkie inne imprezy rozrywkowe. TVP zaprzestała także transmisji meczów Ligi Mistrzów. Stacje telewizyjne większość (a TVP i TVN24 całość) czasu antenowego poświęcały aktualnym wydarzeniom w Watykanie i wspomnieniom o zmarłym papieżu. Część polskich stacji (m.in. MTV, Jetix i VIVA Polska) całkowicie wstrzymała emisję swoich programów do poniedziałku, 4 kwietnia. Wszystkie stacje wstrzymały emisję reklam. Przez cały żałobny tydzień polskie telewizje muzyczne prezentowały spokojną, stonowaną muzykę. Wiele programów publicystycznych na kilka dni zaprzestało zapraszania polityków. Sami politycy powstrzymywali się w tym czasie od publicznych sporów. Słynne stało się podanie sobie ręki przez Aleksandra Kwaśniewskiego i Lecha Wałęsę podczas spotkania w Rzymie. Wielu mieszkańców Warszawy bardzo pozytywnie przyjęło organizowane w stolicy uroczystości żałobne, którym patronował ówczesny prezydent tego miasta, Lech Kaczyński. Jan Paweł II Wielki Ulica w Akwizgranie, przemianowana z Klostergasse na Johannes-Paul-II.-Strae Po śmierci papieża zaczęto dodawać mu nowy przydomek nazywając go Janem Pawłem Wielkim. Tylko trzech papieży w historii Kościoła katolickiego nosiło taki przydomek: Leon I, Mikołaj I i Grzegorz I. Przydomek ten pojawił się po raz pierwszy w homilii wygłoszonej przez kardynała Angelo Sodano w czasie żałobnej mszy na placu Św. Piotra w niedzielę 3 kwietnia 2005 (nazajutrz po śmierci Jana Pawła II), w publikacjach „Tygodnika Powszechnego oraz programach informacyjnych i publicystycznych największych amerykańskich stacji telewizyjnych („John Paul the Great CNN, Fox News, ABC, CBS). Również następca Benedykt XVI rozpoczął swoje wystąpienie od słów: Po wielkim papieżu Janie Pawle II.... Następcę Jana Pawła II konklawe wybrało 19 kwietnia 2005. Został nim jeden z najbliższych współpracowników zmarłego papieża, niemiecki kardynał Joseph Ratzinger, który przyjął imię Benedykta XVI. Proces beatyfikacyjny Msza beatyfikacyjna Msza beatyfikacyjna przekazanie relikwii Jana Pawła II Trumna ze szczątkami Bł.Jana Pawła II obok kard.Stanisław Dziwisz Grób Bł. Jana Pawła II w Kaplicy Św. Sebastiana Relikwiarz z ampułką zawierająca krew bł. Jana Pawła II umieszczony w mensie ołtarzowej w kaplicy Centrum Jana Pawła II "Nie Lękajcie Się" na Łagiewnikach w Krakowie Wikinews-logo.svg Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat rozpoczęcia procesu beatyfikacji Jana Pawła II. Information icon.svg Osobny artykuł: Proces beatyfikacyjny Jana Pawła II. 13 maja 2005 papież Benedykt XVI zezwolił na natychmiastowe rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II, udzielając dyspensy od pięcioletniego okresu oczekiwania od śmierci kandydata, jaki jest wymagany przez prawo kanoniczne. Od momentu zezwolenia na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Janowi Pawłowi II przysługuje tytuł Sługi Bożego. Formalnie proces rozpoczął się 28 czerwca 2005, kiedy zaprzysiężeni zostali członkowie trybunału beatyfikacyjnego. Postulatorem procesu został polski ksiądz Sławomir Oder. 2 kwietnia 2007 zakończyła się faza diecezjalna procesu. Wszystkie akta zostały przekazane do watykańskiej Kongregacji ds. kanonizacyjnych. 19 grudnia 2009 papież Benedykt XVI podpisał dekret o heroiczności cnót Jana Pawła II. Podczas przygotowań do procesu beatyfikacyjnego dwie osoby zeznały, że Jan Paweł II regularnie się biczował w akcie pokuty za grzechy. Zeznała tak polska zakonnica Tobiana Sobótka z zakonu Najświętszego Serca Jezusowego, której spisane zeznania odnalazła komisja analizująca życie papieża przed beatyfikacją i kanonizacją. Te doniesienia potwierdził także były papieski sekretarz z lat 80., pochodzący z Konga biskup Emery Kabongo, który stwierdził także m.in. , że papież karał się w szczególności zaraz przed wyświęcaniem biskupów i kapłanów. Rzecznik prasowy Watykanu nie skomentował tych informacji, tłumacząc, że wszystkie dokumenty są utajnione do czasu ukończenia ostatecznego raportu. 12 stycznia 2011 komisja Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych zaaprobowała cud za wstawiennictwem Jana Pawła II mający polegać na uzdrowieniu francuskiej zakonnicy. Zgodnie z konstytucją apostolską Jana Pawła II Divinus perfectionis Magister z 1983 r. ustalającą nowe zasady postępowania kanonizacyjnego orzeczenie Kongregacji zostanie przedstawione papieżowi, który jedynie ma prawo decydować o kościelnym kulcie publicznym Sług Bożych. Wikinews-logo.svg Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews na temat zakończenia procesu beatyfikacyjnego Commons in image icon.svg W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Beatyfikacja Jana Pawła II 14 stycznia 2011 Papież Benedykt XVI podpisał dekret o cudzie, wyznaczył na dzień 1 maja br. beatyfikację papieża Jana Pawła II, której dokona osobiście w Watykanie na placu św. Piotra. 1 maja 2011 ok. godz. 10:40 nastąpiła beatyfikacja Jana Pawła II podczas uroczystej mszy świętej na placu Św. Piotra w Rzymie. Nabożeństwo prowadził papież Benedykt XVI, a uczestniczyło w nim wiele zagranicznych delegacji. Polskę reprezentował prezydent Bronisław Komorowski wraz z małżonką, wśród obecnych na placu byli również prezydenci: Włoch Giorgio Napolitano, Meksyku Felipe Calderon, Bośni Bakir Izetbegović, Albanii Bamir Topi, Estonii Toomas Hendrik Ilves, Beninu Thomas Yayi Boni, Kamerunu Paul Biya, Demokratycznej Republiki Konga Denis Sassou Nguesso oraz Hondurasu Porfirio Lobo Sosa. We włoskiej delegacji obecny był również premier Silvio Berlusconi oraz przewodniczący obu izb parlamentu. Przybył również przywódca Zimbabwe Robert Mugabe. Belgię reprezentowała rodzina królewska król Albert II z królową Paolą, Francję premier Francois Fillon, Litwę premier Andrius Kubilius, Stany Zjednoczone reprezentował ambasador. Liczba wiernych uczestniczących w nabożeństwie jest szacowana przez włoską policję na milion osób, w tym kilkadziesiąt tysięcy Polaków. Benedykt XVI ogłosił oficjalnie że dniem wspomnienia liturgicznego bł. Jana Pawła II będzie 22 października data inauguracji pontyfikatu w 1978. Relikwiarz zawierający krew papieża wniosła polska zakonnica Tobiana Sobótka. Dokumenty papieskie Encykliki Jana Pawła II Encykliki to najważniejsze i podstawowe dokumenty papieskie. Jan Paweł II pisał je po polsku, jednak oficjalny charakter miała zawsze wersja łacińska tekstu, która służyła do dalszych przekładów na języki nowożytne. Zgodnie z tradycją kościelną tytuł encykliki tworzą pierwsze słowa jej oficjalnego tekstu. Poniżej podano w nawiasie tłumaczenie tytułu na podstawie polskiego tekstu. Niekiedy Jan Paweł II nadawał encyklice także podtytuł. Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka) 4 marca 1979. Pierwsza encyklika Jana Pawła II (przyjęta z wielkim zainteresowaniem i z aprobatą), zarazem pierwsza z cyklu trynitarnego, podejmującego nową interpretację Boga jako Trójcy Świętej. Temat: Jezus Chrystus jako Syn Boży. Analiza „Boskiego oraz „ludzkiego wymiaru Odkupienia, w tym ofiary Chrystusa na krzyżu jako przejawu miłości do każdej osoby, co ukazuje godność ludzką. Słynne zdanie: „Człowiek nie może żyć bez miłości (a jest nią finalnie Bóg). Encyklikę interpretowano jako manifest personalizmu i humanizmu chrześcijańskiego. Dives in misericordia (Bogaty w Miłosierdziu), podtytuł: O Bożym Miłosierdziu 30 listopada 1980. Druga encyklika trynitarna. Temat: Bóg-Ojciec. Analiza miłosierdzia jako najwyższego przymiotu Stwórcy: przejawu Jego miłości do każdej osoby ludzkiej, co umacnia jej godność. Osobny rozdział zawiera interpretację egzystencjalną przypowieści o synu marnotrawnym (Łk 15,11-32). W interpretacjach wskazywano związek z Dzienniczkiem św. Faustyny Kowalskiej, którego wizję Miłosierdzia Bożego papież analitycznie i twórczo rozwinął. Laborem exercens (Z pracy), podtytuł: O pracy ludzkiej 14 września 1981. Slavorum apostoli (Apostołowie Słowian), podtytuł: Na 1100 rocznicę dzieła ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego 2 czerwca 1985. Dominum et vivificantem (Pana i Ożywiciela), podtytuł: O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata 18 maja 1986. Trzecia encyklika trynitarna. Temat: Duch Święty. Studium unaoczniania się Boga jako osobowej miłości. Analiza pojęć biblijnych („ruah, „nefesh, „Parakletos). Duch Święty zapowiedziany przez Chrystusa w toku Ostatniej Wieczerzy jako osobowe tchnienie miłości Boga ku ludziom, przenikające świat. „Grzech jako akt wolnej woli człowieka: zamknięcie na ducha miłości. Redemptoris Mater (Matka Odkupiciela), podtytuł: Błogosławiona Maryja Dziewica w życiu pielgrzymującego Kościoła 25 marca 1987. Sollicitudo rei socialis (Społeczna troska), podtytuł: Społeczna troska 30 grudnia 1987. Redemptoris missio (Misja Odkupiciela), podtytuł: O stałej aktualności posłania misyjnego 7 grudnia 1990. Centesimus annus (Stulecie), podtytuł: W stulecie encykliki Leona XIII „Rerum Novarum 1 maja 1991. Veritatis splendor (Blask prawdy), podtytuł: Podstawowe problemy nauczania moralnego Kościoła 6 sierpnia 1993. Evangelium Vitae (Ewangelia życia), podtytuł: O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego 25 marca 1995. Ut unum sint (tytuł zachowany w tekście polskim w wersji łacińskiej; sens: Aby byli jedno), podtytuł: O działalności ekumenicznej 25 maja 1995. Fides et ratio (Wiara i rozum), podtytuł: O relacjach między wiarą a rozumem 14 września 1998. Ecclesia de Eucharistia (Kościół dzięki Eucharystii), podtytuł: Eucharystia w życiu Kościoła 17 kwietnia 2003. Listy apostolskie Rutilans Agmen 8 maja 1979 Patres Ecclesiae 2 stycznia 1980 Amantissima Providentia 29 kwietnia 1980 Sanctorum Altrix 11 lipca 1980 Egregiae Virtutis 31 grudnia 1980 A Concilio Constantinopolitano I 25 marca 1981 Salvifici Doloris 11 lutego 1984 Redemptionis Anno 20 kwietnia 1984 Les Grands Mystres 1 maja 1984 Dolentium Hominum 11 lutego 1985 Dilecti Amici 31 marca 1985 Augustinum Hipponensem 28 sierpnia 1987 Sescentesima Anniversaria 5 czerwca 1987 Spiritus Domini 1 sierpnia 1987 Duodecimum Saeculum 4 grudnia 1987 Euntes In Mundum Universum 25 stycznia 1988 Mulieris Dignitatem 15 sierpnia 1988 Vicesimus Quintus Annus 4 grudnia 1988 List Apostolski z okazji pięćdziesiątej rocznicy wybuchu II wojny światowej 27 sierpnia 1989 List Apostolski o sytuacji w Libanie 7 września 1989 List Apostolski na stulecie 'Opera di San Pietro Apostolo' 1 października 1989 List Apostolski na pięćsetlecie ewangelizacji Nowego Świata 29 czerwca 1990 List do Kościoła w Polsce w związku z ustanowieniem nowej organizacji kościelnej 25 marca 1992 Ordinatio Sacerdotalis 22 maja 1994 Tertio Millennio Adveniente 10 listopada 1994 Orientale Lumen 2 maja 1995 List Apostolski na 400-setlecie Unii Brzeskiej 12 listopada 1995 List Apostolski na 350 lecie Unii Użgorodzkiej 18 kwietnia 1996 Operosam Diem 1 grudnia 1996 Laetamur Magnopere 15 sierpnia 1997 Divini Amoris Scientia 19 października 1997 Dies Domini 31 maja 1998 Inter Munera Academiarum 28 stycznia 1999 300-letnia rocznica unii Greckokatolickiego Kościoła Rumunii z Kościołem Rzymskim 20 lipca 2000 Novo millennio ineunte (6 stycznia 2001). Z okazji 1700-letniej rocznicy "Chrztu Armenii" 17 lutego 2001 List Apostolski do Katolików z Węgier na zakończenie "Millennium Węgierskiego" 25 lipca 2001 Misericordia Dei o pewnych aspektach sprawowania Sakramentu Pojednania 2 maja 2002 Rosarium Virginis Mariae o Różańcu Świętym 16 października 2002 Spiritus et Sponsa z okazji czterdziestej rocznicy ogłoszenia Konstytucji Sacrosanctum Concilium o Liturgii Świętej 4 grudnia 2003 Mane nobiscum Domine tekst listu na Wikiźródłach z okazji Roku Eucharystii (X-2004 X-2005) ogłoszony 7 października 2004 r. Il rapido sviluppo 24 stycznia 2005 Information icon.svg Zobacz też: Listy Jana Pawła II. Adhortacje apostolskie Catechesi Tradendae O katechizacji w naszych czasach 1979. Familiaris Consortio O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym 1981. Redemptionis Donum O konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy odkupienia 1984. Reconciliatio et Paenitentia O pojednaniu i pokucie w dzisiejszym posłannictwie Kościoła 1984. Christifideles Laici O powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II 1988. Redemptoris Custos O świętym Józefie i jego posłannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła 1989. Pastores Dabo Vobis O formacji kapłanów we współczesnym świecie 1992. Ecclesia in Africa O Kościele w Afryce 1995. Vita Consecrata O życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i w świecie 1996. Ecclesia in America O Kościele w Ameryce 1999. Ecclesia in Asia O Kościele w Azji 1999. Ecclesia in Oceania O Kościele w Oceanii 2001. Ecclesia in Europa O Kościele w Europie 2003. Pastores Gregis O biskupie, słudze Ewangelii Jezusa Chrystusa dla nadziei świata 2003. Konstytucje apostolskie Sapientia Christiana o uniwersytetach i wydziałach teologicznych 1979. Magnum Matrimonii Sacramentum prawne uznanie Papieskiego Instytutu Studiów nad Małżeństwem i Rodziną 1982. Ut sit o powołaniu Prałatury Personalnej Świętego Krzyża i Opus Dei 1982. Sacrae disciplinae leges ogłoszona z okazji wprowadzenia nowego kodeksu prawa kanonicznego 1983. Divinus perfectionis Magister określająca zasady postępowania beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego 1983. Spirituali Militum Curae o duszpasterstwie żołnierzy 1986. Pastor Bonus o odnowie i reformie Kurii Rzymskiej 1988. Ex corde Ecclesiae o uniwersytetach katolickich 1990. Sacri canones ogłoszona z okazji wprowadzenia kodeksu kanonów Kościołów wschodnich 1990. Fidei depositum z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego 1992. Universi Dominici Gregis o wakacie Stolicy Piotrowej 1996. Krytyka Information icon.svg Osobny artykuł: Krytyka papieża Jana Pawła II. Niektóre poglądy głoszone przez Jana Pawła II wywoływały i nadal wywołują wyraźną krytykę. Różne środowiska oceniały jego działalność z odmiennych, czasem przeciwstawnych perspektyw, dlatego krytyka ta nie była jednolita. Stosunek papieża do kapłaństwa kobiet stał się podstawą krytyki pochodzącej ze środowiska feministycznego. Wśród organizacji walczących o prawa człowieka kontrowersje budziły wypowiedzi papieża dotyczące zakazu stosowania antykoncepcji. Krytycy, m.in. belgijski kardynał Godfried Danneels zwracali uwagę, iż potępianie używania prezerwatyw jest jednym z powodów rozprzestrzeniania się wirusa HIV. Wewnątrz kościoła Jan Paweł II spotkał się z krytyką ze strony zwolenników zniesienia celibatu księży. Poważnym zarzutem wobec papieża stało się oskarżenie o niewłaściwe traktowanie przypadków pedofilii pośród kapłanów. Papież ten był również krytykowany za negatywne nastawienie do teologii wyzwolenia, którą uważał za nie w pełni zgodną z wiarą katolicką. Okazywał wręcz niechęć do tego nurtu, potępił go podczas pielgrzymki do Meksyku w 1979. Z tego też powodu powstał konflikt między Janem Pawłem II a arcybiskupem Oscarem Romero z Salwadoru. Niektórzy konserwatyści (m.in. sedewakantyści, sedeprywacjoniści i część lefebrystów) widzieli w papieżu modernistę podważającego tradycje Kościoła. Przeciwstawiali się także wspieraniu przez Jana Pawła II ekumenizmu oraz szerokiego otwarcia Kościoła katolickiego na inne religie. Twórczość i publikacje Poezja Karol Wojtyła jako poeta był najpierw zafascynowany Biblią i renesansem, o czym świadczy młodzieńczy zbiór wierszy (wydany po latach) Renesansowy psałterz, nawiązujący do Jana Kochanowskiego. Potem przedmiotem trwałej fascynacji stał się romantyzm, zwłaszcza Juliusz Słowacki oraz Cyprian Kamil Norwid. Wczesne utwory publikował od roku 1950 w prasie katolickiej pod pseudonimami literackimi Andrzej Jawień, AJ i Piotr Jasień, a po 1961 roku Stanisław Andrzej Gruda. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym. Wojtyła uprawiał lirykę refleksyjną, precyzyjną i powściągliwą stylistycznie, często wizyjną. Dwa nieduże poematy Pieśń o Bogu ukrytym oraz Pieśń o blasku wody skupiają się wokół doświadczeń wewnętrznych człowieka w jego obcowaniu z naturą, tajemnicą bytu, a w końcu z Bogiem. Utwór Myśl jest przestrzenią dziwną to niemal filozoficzna analiza ludzkich aktów poznawczych, w tym fenomenu intelektu jako daru (po latach temat powróci w encyklice Fides et ratio). Poemat Kamieniołom rozważa moc osoby ludzkiej, jej pracę, budowanie wspólnoty z naturą i ludźmi (temat niewątpliwie nawiązuje do Norwida, a później podejmie go książka Osoba i czyn). Rozwija te myśli obszerny, z pogranicza poezji i prozy poetyckiej, utwór Wigilia wielkanocna 1966, z mistycznym motywem rozmowy z Bogiem, z tematem cierpienia i natury, wreszcie z finalną wizją ziemi jako świętej więzi człowieka i przyrody, co jest obrzędem ukazującym światło Boga. Działalność artystyczna (wcześniej aktorstwo, później twórczość literacka) zakończyła się z chwilą jego wyboru na papieża. Wyjątkiem jest jednak wydany 6 marca 2003 Tryptyk rzymski, który sygnował już jako Jan Paweł II. W roku 1999 udziałem Jana Pawła II ukazała się płyta kompaktowa Abb Pater, z fragmentami recytowanymi i śpiewanymi przez Jana Pawła II w muzycznym opracowaniu Leonarda de Amicis oraz Stefano Mainettiego. To wydawnictwo muzyczne powstało dla uczczenia oficjalnych obchodów 2000-lecia chrześcijaństwa oraz jubileuszu dwudziestolecia pontyfikatu. Jest ono pierwszym w historii wydawnictwem muzycznym z udziałem papieża. Powstało przy udziale Radia Watykańskiego i pod patronatem nuncjatur apostolskich w kilku krajach. Utwór Pater Noster pochodzący z płyty, ukazał się również w wersji wideo. Interpretacje poezji Wojtyły, nagrane też na płycie, dała aktorka Danuta Michałowska, zaprzyjaźniona z nim w czasach Teatru Rapsodycznego. Dramaturgia, teatr Z teatrem Karol Wojtyła zetknął się już w gimnazjum w Wadowicach, gdzie brał udział jako aktor w przedstawieniach szkolnych. Swoje zainteresowania teatralne traktował bardzo poważnie, a na kształtowanie jego osobowości jako artysty miał największy wpływ jego mistrz, reżyser teatralny Mieczysław Kotlarczyk. Brał udział w stworzonym jesienią roku 1941 przez Kotlarczyka Teatrze Słowa (później nazywanym Teatrem Rapsodycznym). W 1942, ku rozczarowaniu Kotlarczyka, Wojtyła zrezygnował z dalszej pracy artystycznej i postanowił studiować teologię w tajnym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie, a potem na konspiracyjnym Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mimo że Karol Wojtyła w latach 40. wybrał drogę kapłaństwa, nie zerwał swoich związków z teatrem był dramaturgiem i krytykiem teatralnym. Napisał kilka dramatów. Wczesne sztuki teatralne Wojtyły to Hiob (utwór osnuty wokół biblijnej Księgi Hioba) i Jeremiasz, także o tematyce biblijnej oba z 1940. Uważa się, że jedna ze sztuk o tematyce starotestamentowej zaginęła w czasie wojny[potrzebne źródło]. Sztuka Brat naszego Boga (powst. 19441950) została zainspirowana postacią żyjącego na przełomie XIX i XX wieku św. Adama Chmielowskiego, znanego jako Brat Albert. Adam Chmielowski, malarz i teoretyk sztuki, stał się założycielem zgromadzenia albertynów, zajmował się w Krakowie pomocą biednym, upośledzonym i chorym. Utwór Wojtyły przedstawia dylematy moralne artysty, który porzuca malarstwo, by służyć biednym. W roku 1989 Adam Chmielowski został przez Jana Pawła II kanonizowany. Przed sklepem jubilera (powst. 1960) to najbardziej znana sztuka Wojtyły, wielokrotnie wystawiana w teatrze. Ma postać, jak podaje podtytuł, „medytacji o sakramencie małżeństwa, która „przechodzi chwilami w dramat. Tematem jest miłość między ludźmi: jako nadzieja lub rozczarowanie, jako uczucie i więź intymna, a w końcu jako uświęcający sakrament. Wymiaru symbolicznego nabiera postać jubilera: jest on jak ojcowski i miłujący Bóg. Miłość małżeńska okazuje się drogą do Stwórcy. Ostatni dramat Wojtyły, Promieniowanie ojcostwa (powst. 1964), określony został w podtytule jako „misterium. Dotyczy podmiotowości ludzkiej, fenomenu miłości, także Boga jako tajemnicy metafizycznej. Człowiek od samoświadomości przechodzi do czynu (Wojtyła później będzie analizował to w monografii filozoficznej Osoba i czyn), spełnia się poprzez miłość, czując się zarazem jak dziecko, rozpozna istotę Boga jako miłującego Ojca („Powraca się do ojca przez dziecko). Styl Wojtyły dramaturga krystalizuje się w stopniowym odchodzeniu od rozbudowanej fabuły w stronę dyskursywnego stawiania zagadnień. Jeszcze Brat naszego Boga bliski jest realizmowi, ukazuje splot wydarzeń, śledzi przemiany wewnętrzne bohatera. W dramatach późnych, Przed sklepem jubilera i najbardziej radykalnym i nowatorskim (przez to prawie niewykonalnym teatralnie) Promieniowaniu ojcostwa, wydarzeń zewnętrznych jest niewiele, akcja sceniczna staje się skąpa. Mnożą się rozbudowane monologi, partie narracyjne, fragmenty zapisane jak esej (budowany jak proza poetycka). Właściwą bohaterką tych utworów staje się myśl. Tekst buduje skupioną wizję. Wojtyła wypracował swoistą „dramaturgię wnętrza (jak to określił Bolesław Taborski), intelektualno-wizyjną.

Filozofia Karol Wojtyła zetknął się z filozofią w czasie studiów seminaryjnych, które odbywał w Metropolitalnym Wyższym Seminarium Duchownym w Krakowie w latach 1944-1946. Była to filozofia w ujęciu tomistycznym. W późniejszym okresie zapoznał się z dziełami niemieckiego fenomenologa Maxa Schelera; było to na tyle inspirujące spotkanie, iż Wojtyła poświęcił swą pracę habilitacyjną (1953 r.) zagadnieniu możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej na systemie Schelera. I choć dostrzegł trudność pogodzenia etyki Schelera z moralnością chrześcijańską, wykorzystywał narzędzia fenomenologii we własnych koncepcjach filozoficznych. Centralnym tematem filozofii Wojtyły był człowiek: jego wolność i moralność. Koncepcję personalistyczną Wojtyły można streścić w słowach: człowiek jest osobą. Konstruując swoją myśl Wojtyła korzysta ze szkieletu pojęciowego tomizmu, uzupełniając go jednak o elementy analizy fenomenologicznej; jest to metoda podobna do tej, której używała Edyta Stein. Obecność elementów tomizmu w filozofii Wojtyły i jego przenikanie się z analizą fenomenologiczną trafnie ujmuje Rocco Buttiglione: filozofia tomistyczna jest „cały czas niejako obecna jako wielka hipoteza fundamentalna, która jest weryfikowana poprzez analizę fenomenologiczną i która z drugiej strony nieustannie pilotuje tę analizę, pozwalając uzyskać jej większą głębię. Najważniejszym wkładem Wojtyły w filozofię jest dzieło Osoba i czyn (1969 r.). Wychodząc z kategorii czynu ludzkiego i analizy świadomości człowieka Wojtyła szkicuje główne rysy swojej antropologii: człowiek jest osobą, to znaczy świadomym sprawcą swoich czynów, przez które sam stanowi o sobie, posiada siebie i panuje nad sobą. W ostatnim rozdziale Wojtyła zajmuje się zagadnieniem czynów spełnianych we wspólnocie osób. Koncepcja antropologiczna Wojtyły stanowi swoistą podbudowę pod jego myśl teologiczną, w sposób szczególny z zakresu „teologii ciała i katolickiej nauki społecznej. Książki, które wydał jako Karol Wojtyła Renesansowy psałterz Kraków 1999; młodzieńczy zbiór wierszy, powst. przed II wojną światową Świętego Jana od Krzyża nauka o wierze (tytuł w innym przekładzie: Zagadnienie wiary w dziełach świętego Jana od Krzyża) rozprawa doktorska obroniona w 1948 na Uniwersytecie Angelicum w Rzymie, napisana po łacinie (tytuł: Doctrina de fide apud S. Ioannem de Cruce) o św. Janie od Krzyża, czytanym w oryginale, ogłoszona w czasopiśmie „Collectanea Theologica XXI: 1950, a streszczenie polskie w „Ateneum Kapłańskim 1950, z. 1; promocja doktorska w Polsce: 16 XII 1948 na Uniwersytecie Jagiellońskim; pełna wersja w przekładzie polskim (istnieją 2 tłumaczenia), jako książka: od 1991; liczne przekłady na obce języki nowożytne Wykłady lubelskie Lublin, KUL, 1986; zapis wykładów z filozofii głoszonych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 19541956 Elementarz etyczny Kraków 1983; szkice zamieszczane pierwotnie w „Tygodniku Powszechnym w roku 1957 Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera Lublin, KUL, 1959; książka habilitacyjna na temat Maxa Schelera, czytanego w oryginale niemieckim; habilitacja przyjęta 3 XII 1953 na Uniwersytecie Jagiellońskim, ostatnia przed likwidacją Wydziału Teologicznego UJ przez władze stalinowskie Miłość i odpowiedzialność Lublin, KUL, 1960; monografia przedstawiająca analizę psychologiczną, filozoficzną i teologiczną zjawiska miłości; wielokrotnie wznawiana; liczne przekłady na języki obce Osoba i czyn Kraków 1969; najważniejsza monografia filozoficzna; studium z zakresu antropologii chrześcijańskiej, inspirowane przez fenomenologię i tomizm; w duchu humanizmu budowana koncepcja osoby ludzkiej jako suwerennego podmiotu; wiele przekładów na języki obce U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II Kraków 1972; pisana przez jednego z głównych jego uczestników monografia na temat II Soboru Watykańskiego i jego dorobku intelektualnego; po 16 X 1978 liczne przekłady na języki obce Znak, któremu sprzeciwiać się będą Poznań, Pallottinum, 1976 (wersja ocenzurowana przez cenzurę prewencyjną PRL); edycja pełna: Znak sprzeciwu. Paryż, Editions du Dialogue, 1980; zapis rekolekcji głoszonych w Watykanie na prośbę papieża Pawła VI Poezje i dramaty Kraków, Znak, 1979; całość dorobku artystycznego autora (prócz młodzieńczych psalmów oraz późnego Tryptyku rzymskiego); utwory poetyckie, m.in. poematy; Pieśń o Bogu ukrytym, Stanisław; dramaty, m.in.: Brat naszego Boga (o malarzu św. Adamie Chmielowskim, znanym jako Brat Albert), Przed sklepem jubilera, Promieniowanie ojcostwa; także esej O teatrze słowa (na temat Teatru Rapsodycznego Mieczysława Kotlarczyka); liczne wznowienia i przekłady na języki obce Aby Chrystus się nami posługiwał Kraków, Znak, 1979; zbiór esejów z całego okresu pracy twórczej sprzed pontyfikatu; m.in.: Apostoł (o Janie Tyranowskim), O humanizmie św. Jana od Krzyża, Personalizm tomistyczny (o św. Tomaszu z Akwinu; także przedruk cyklu szkiców Elementarz etyczny Zagadnienie podmiotu moralności Lublin, KUL, 1991; zespół rozpraw z zakresu etyki; tu przedruk książki habilitacyjnej z 1959 roku Książki, które wydał jako Jan Paweł II Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa Watykan 1986; pełna, książkowa (i opatrzona przypisami) wersja środowych wykładów do wiernych; wysnuta z Biblii, a nawiązująca do encykliki Pawła VI Humanae vitae, monografia na temat, jak to nazwał autor, „teologii ciała, także godności integralnie ujętej osoby ludzkiej. Przekroczyć próg nadziei Lublin, 1994, KUL. ISBN 83-228-0395-8. Dar i Tajemnica 1996. Tryptyk rzymski (poemat) Kraków, 2003, Wydawnictwo Literackie. ISBN 83-88971-43-3. Wstańcie, chodźmy! Kraków, 2004, Wydawnictwo św. Stanisława. ISBN 83-88971-86-7. Pamięć i tożsamość Kraków, 2005, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. ISBN 83-240-0525-0. Nakładem Wydawnictwa Znak ukazała się w kilku wydaniach pozycja zawierająca teksty przemówień i homilii, jakie Jan Paweł II wygłosił w Polsce Jan Paweł II Pielgrzymki do Ojczyzny, której faktycznym autorem jest papież. Wydawnictwa muzyczne Abb Pater Sony Music Entertainment, 1999 Wśród nocnej ciszy z albumu Wśród nocnej ciszy... śpiew Nagrody i wyróżnienia Order Orła Białego, nadany postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 maja 1993 r. Było to pierwsze nadanie tego Orderu po II wojnie światowej; legitymacja orderowa nosi nr 1. Godność Doctora honoris causa m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Uniwersytetu Rzeszowskiego. Człowiek Roku 1994 magazynu „Time. Na wniosek niewidomych dzieci z Krakowa i z Lasek, Jan Paweł II został 267. Kawalerem Orderu Uśmiechu, który w 1981 przyznała mu Międzynarodowa Kapituła Orderu Uśmiechu. Wręczenie miało miejsce 28 marca 1984 w Watykanie. Jan Paweł II jest laureatem statuetki Dziecięcej Nagrody SERCA, którą odebrał we Wrocławiu 1 czerwca 1997 od dzieci ze Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych „SERCE ze Świdnicy. Za działalność dla pokoju Jan Paweł II otrzymał przyznaną Zarząd Krajowy Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania (powołanego w wyniku historycznego spotkania i pojednania się w 1993 r. obrońców Westerplatte i marynarzy z pancernika Schleswig-Holstein) Komandorię Missio Reconciliationis. W roku 2000 Jan Paweł II został honorowym członkiem drużyny Harlem Globetrotters. Radni Miasta Rzym nadali głównej stacji kolejowej Stazione Termini w Rzymie imię Jana Pawła II. Jest to pierwszy i jak dotąd jedyny obiekt użyteczności publicznej w Rzymie noszący imię cudzoziemca. Honorowy obywatel Rzymu. Jan Paweł II jest także honorowym obywatelem wielu polskich miast. Filmy Z dalekiego kraju film biograficzny z 1981 roku Papież Jan Paweł II film biograficzny z 1984 roku Świadek nadziei film dokumentalny z 2002 roku Jan Paweł II film o pontyfikacie Jana Pawła II z 2005 roku Jan Paweł II: Nie lękajcie się film biograficzny z 2005 roku Karol. Człowiek, który został papieżem film o Karolu Wojtyle z 2005 roku Karol. Papież, który pozostał człowiekiem film o pontyfikacie Jana Pawła II z 2006 roku Oczyma Pokolenia '78. Pontyfikat Jana Pawła II film dokumentalny z 2007 roku Świadectwo film z 2008 roku Jan Paweł II. Szukałem Was... film dokumentalny z 2011 roku Zobacz też Portal Święci Portal: Święci Świadectwo książka biograficzna o Janie Pawle II widzianym oczami kardynała Stanisława Dziwisza Kościół katolicki wobec integracji europejskiej Uwagi „Podobno ojciec Papieża Polaka, który do 1918 roku służył w ck armii, swojemu urodzonemu w 1920 roku synowi nadał imię Karol na cześć ostatniego cesarza Austrii i ostatniego koronowanego króla Węgier. Grzegorz Kucharczyk. Błogosławiony cesarz. Nasz Dziennik. Nr 3, 2011. W zgodzie z punktem 30 konstytucji apostolskiej Universi Dominici Gregis z lutego 1996 roku nikomu nie wolno było fotografować czy filmować Papieża zarówno chorego w łóżku, jak zmarłego, ani nagrywać przy pomocy jakiegokolwiek urządzenia jego słów, aby je potem odtworzyć. Jeśli ktoś, po śmierci Papieża, chciałby fotografować go w celach dokumentacyjnych, musiałby poprosić o zgodę Kardynała Kamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego, który mógł pozwolić jedynie na wykonanie fotografii Papieża ubranego już w szaty pontyfikalne. Przypisy ks.lz / pm: Bł. Jan Paweł II patronem Świdnicy (pol.). ekai.pl, 2012-05-09. [dostęp 2012-05-16]. Robert Szkutnik: Jan Paweł II oficjalnie patronem Wadowic (pol.). gazetakrakowska.pl, 2012-05-04. [dostęp 2012-05-16]. ks.lz / pm: Bł. Jan Paweł II patronem Obornik (pol.). obornikionline.pl, 2012-07-14. [dostęp 2012-07-14]. Jan Paweł II patronem Bełchatowa (pol.). ekai.pl, 2012-10-21. [dostęp 2012-10-21]. Wywód przodków Jana Pawła II (GENPOL). Kalendarium wadowickie Karola Wojtyły. Zygmunt Podlejski, Do nieba przez aklamację, 2010, s. 18. Dziennikarz KAI odkrył fakty dotyczące siostry Jana Pawła II. ekai.pl, 2012-11-30. [dostęp 01/12/2012]. Wychowawca Jana Pawła II pochodził z Tarnobrzega leliwa.pl, 28 kwietnia 2011 [dostęp 2011-10-07. Katyń! Pamiętamy w Wadowicach wadowice24.pl, 12 stycznia 2010 [dostęp 2011-10-07]. Absolwenci Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji krakowskiej (1 XI 1946). 12,0 12,1 Bibliografia prac naukowych K. Wojtyły. KUL. [dostęp 2011-04-19]. Jan Paweł II. Bazylika św. Floriana w Krakowie. [dostęp 2011-05-18]. Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje (tekst polski), Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1968, Wyd. II; "Wstęp ogólny" Karol Kardynał Wojtyła, s. 9-23 Roman Graczyk, Cena przetrwania? SB wobec Tygodnika Powszechnego, Warszawa 2011, s. 204, ISBN 978-83-7700-015-1. Inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II Adonai.pl>. His Holiness John Paul II Short Biography (ang.). 2005-06-03. [dostęp 2010-03-10]. Krzysztof Gołębiowski: Światowe Dni Młodzieży krótki przegląd historyczny (pol.). [dostęp 7 lipca 2008]. Jan Paweł II patronem Światowych Dni Młodzieży. www.fronda.pl. [dostęp 2011-01-16]. Pierwsza strona „Gazety Wyborczej z 25 lutego 2005 r.. Jan Paweł II kalendarium cierpienia. PAP: Cały świat czuwa (pol.). Interia.pl, 2008-04-02. PAP: Lista przywódców w Watykanie (pol.). Gazeta.pl, 2008-04-07. pi, Katolicka Agencja Informacyjna: Okrzyki wiernych: Natychmiast święty! (pol.). Gazeta.pl, 2008-04-08. Tomasz Bielecki: Jan Paweł II spoczął w Watykanie (pol.). Gazeta.pl, 2008-04-08. Pogrzeb papieża Jana Pawła II. psz.pl. [dostęp 2012-11-17]. Trumna Jana Pawła II już w Kaplicy św. Sebastiana. tvn24.pl, 2011-05-02. [dostęp 2012-11-17]. Płyta z grobu Jana Pawła II jest już w Krakowie. wp.pl, 2011-05-04. [dostęp 2012-11-17]. title,Polska-zakonnica-Jan-Pawel-II-regularnie-biczowal-sie-w-akcie-pokuty, wid,11713409, wiadomosc.html Polska zakonnica: Jan Paweł II regularnie biczował się w akcie pokuty (pol.). wiadomosci.wp.pl, 2009-11-23. [dostęp 2010-06-21]. an: Biczował się za nasze grzechy (pol.). Super Express, 2009-11-24. [dostęp 2011-05-04]. Am/Daily Mail: Jan Paweł II biczował się? (pol.). newsweek.pl, 2009-11-23. [dostęp 2011-05-04]. Zaaprobowano cud za wstawiennictwem Jana Pawła II. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2011-01-13]. Konstytucja Apostolska DIVINUS PERFECTIONIS MAGISTER. Serwis Internetowy Adama. [dostęp 2011-01-13]. 34,0 34,1 Jan Paweł II ogłoszony błogosławionym (pol.). Interia.pl. [dostęp 2011-05-01]. Nieoczekiwany gość na beatyfikacji, nie było go na liście polityków relacja na żywo (pol.). wp.pl. [dostęp 2011-05-01]. Bł. Jan Paweł II „Szukałem Was: 22 października liturgiczne wspomnienie bł. Jana Pawła II. Krzysztof Ebelt: Ks. Ptasznik: Jan Paweł II zawsze pisał po polsku. www.archidiecezja.lodz.pl, 2011-04-28. [dostęp 2011-05-02]. Novo Millennio Ineunte. John Hooper, Andrew Osborn: Cardinal backs use of condoms (ang.). The Guardian, 2004-01-13. [dostęp 2010-06-20]. Alan Cooperman: Debate continues over pope's reaction to sex-abuse scandal (ang.). .snapnetwork.org za The Washington Post, 2005-04-02. [dostęp 2011-10-27]. R. Buttiglione, Kilka uwag o sposobie czytania Osoby i czynu, w: Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, KUL 1985. M.P. z 1993 r. Nr 35, poz. 346 Poznaj fakty dot. Orderu Orła Białego. Prezydent.pl, 2009-10-20. [dostęp 2009-10-24]. Uniwersytet Jagielloński. Doktor Honoris Causa KUL Sługa Boży Jan Paweł II (pol.). kul.pl. [dostęp 2010-06-24]. Doktorzy Honoris Causa Jego Świątobliwość Ojciec Święty Jan Paweł II (pol.). uni.opole.pl. [dostęp 2010-06-24]. UMK Ojciec Święty Jan Paweł II doktorem honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (pol.). umk.pl. [dostęp 2010-06-24]. Doktorzy Honoris Causa (pol.). [dostęp 2010-08-27]. Time Person of the year 1994. Bibliografia Adam Boniecki: Kalendarium życia Karola Wojtyły. Kraków: Znak, 1983 (i wyd. nast.). Adam Bujak, Michał Rożek: Wojtyła. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999 (i wyd. nast.), seria: A to Polska właśnie. Praca zbiorowa: Dar obecności Jan Paweł II w KUL. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2007. ISBN 978-83-7363-568-5. Krzysztof Dybciak: Karol Wojtyła a literatura. Tarnów: 1991. ks. Mieczysław Maliński: Droga do Watykanu. Wydawnictwo Literackie. Joseph Ratzinger: Jan Paweł II. Mój umiłowany Poprzednik. Kraków: Wydawnictwo Święty Paweł, 2007. ISBN 978-83-7424-333-9. Bolesław Taborski: Karola Wojtyły dramaturgia wnętrza. Lublin, KUL: 1989. Paweł Zuchniewicz: Cuda Jana Pawła II. Wydanie poszerzone i uaktualnione. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2006. Paweł Zuchniewicz: Narodziny pokolenia JP2. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2007. ISBN 978-83-7469-527-5. Linki zewnętrzne Wikinews Zobacz kategorię wiadomości w serwisie Wikinews na temat Jan Paweł II Wikibooks-logo.svg Zobacz publikację na Wikibooks: Historia dla gimnazjum/Jan Paweł II Wikibooks-logo.svg Zobacz publikację na Wikibooks: Historia powszechna/Wybór na papieża Jana Pawła II Pontyfikat Jana Pawła II Oficjalna strona Watykanu Serwis poświęcony papieżowi Janowi Pawłowi II w portalu Polska.pl Mediateka Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie m.in. wywiady filmowe dokumentujące wypowiedzi polskich i zagranicznych świadków pontyfikatu Zintegrowana Baza Tekstów Papieskich nauczaniejp2.pl baza dokumentów Jana Pawła II wraz ze specjalnie przygotowanym indeksem pozwalającym na tematyczne przeszukiwanie nauczania Papieża Polaka Artykuł Zamach na papieża Jana Pawła II Obszerny zbiór tekstów Jana Pawła II w archiwum polskiego wydania „LOsservatore Romano Kamera internetowa z grobu Jana Pawła II Jan Paweł II w katalogu Open Directory Project Poprzednik Jan Paweł I Emblem of the Papacy SE.svg Papież 1978-2005 Emblem of the Papacy SE.svg Następca Benedykt XVI p d e Biskupi krakowscy p d e Papieże Kościoła katolickiego p d e Prezydium Konferencji Episkopatu Polski p d e Kardynałowie polscy p d e Człowiek Roku tygodnika „Time p d e Papież Jan Paweł II Kategorie: Jan Paweł II Papieże Polscy kardynałowie Biskupi krakowscy Błogosławieni katoliccy Doktorzy honoris causa Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Opolskiego Honorowi Członkowie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego Honorowi obywatele Miasta Białegostoku Honorowi Obywatele Miasta Gniezna Honorowi obywatele Miasta Olsztyna Honorowi Obywatele Miasta Piekary Śląskie Honorowi obywatele Miasta Rzeszowa Honorowi obywatele Miasta Siedlce Honorowi obywatele Miasta Torunia Honorowi Obywatele Miasta Warszawy Honorowi obywatele Bydgoszczy Honorowi Obywatele Kielc Honorowi obywatele Łodzi Honorowi obywatele Opoczna Honorowi obywatele Przemyśla Honorowi obywatele Radomia Honorowi Obywatele Rzymu Honorowi obywatele Szczecina Honorowi obywatele Włocławka Honorowi Obywatele Sanoka Ludzie Roku tygodnika Time Odznaczeni Missio Reconciliationis Odznaczeni Orderem Ecce Homo Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita) Odznaczeni Orderem Uśmiechu Odznaczeni Złotym Medalem Kongresu Polacy odznaczeni Medalem Wolności Poligloci Polscy filozofowie Polscy poeci Uczestnicy soboru watykańskiego II Wykładowcy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Urodzeni w 1920 Zmarli w 2005 Honorowi Obywatele Miasta Głowna

Kontunuuj Pendzior...to są skutki uboczne otwartego domu - czasem wchodzi ktoś niepożądany...

Już się jakieś gimgoowno przebudziło...

koorwa co to się porobilo dobranoc lecę po reklamówkę z biedronki żeby założyć mojej kobiecie na głowę . na razie

Hiszpania Skocz do: nawigacji, szukaj Ujednoznacznienie Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: Hiszpania wieś w województwie wielkopolskim. Reino de Espaa Królestwo Hiszpanii Flaga Hiszpanii Herb Hiszpanii Flaga Hiszpanii Herb Hiszpanii Dewiza: (łac.) Plus Ultra (Wciąż dalej) Hymn: Marcha Real (Marsz Królewski) Położenie Hiszpanii Konstytucja Konstytucja Hiszpanii Język urzędowy hiszpański Stolica Madryt Ustrój polityczny monarchia parlamentarna Typ państwa demokracja Głowa państwa król Jan Karol I następca tronu książę Filip Burbon Szef rządu premier Mariano Rajoy Powierzchnia całkowita wody śródlądowe 52. na świecie 504 645 km 1,04% Liczba ludności (2012) całkowita gęstość zaludnienia 27. na świecie 47 265 321 94 osób/km PKB (2011) całkowite na osobę 1479,6 mld USD 32 077 USD PKB (PPP) (2011) całkowite na osobę 1405,8 mld USD 30 478 USD Jednostka monetarna 1 euro = 100 eurocentów (EUR, ) Wstąpienie do UE 1 stycznia 1986 Religia dominująca katolicyzm Strefa czasowa UTC +1 zima UTC +2 lato Kod ISO 3166 ES Domena internetowa .es Kod samochodowy E Kod samolotowy EC Kod telefoniczny +34 Mapa Hiszpanii Wikisłownik Hasło Hiszpania w Wikisłowniku Hiszpania, Królestwo Hiszpanii (hiszp. Reino de Espaa, gal. Reino de Espaa, kat. Regne d'Espanya, arag. Reino d'Espaa, bask. Espainiako Erresuma, okc. Regne d'Espanha, ast. Reinu d'Espaa) największe z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim. Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalią, na południu z należącym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północy, przez Pireneje, kraj graniczy z Francją i Andorą. W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberana), w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, takie jak enklawy będące częściami prowincji Kadyks i Malaga: Chafaryny, Alborn czy Perejil. Do Hiszpanii, a dokładniej do Katalonii, należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Llvia. Najdalej wysuniętym na północ punktem kraju jest przylądek Estaca de Bares w Galicji, na południe Punta Saltos na kanaryjskiej wyspie Hierro, na wschodzie Punta Esperó na Minorce. Spis treści 1 Etymologia 2 Historia 3 Ustrój polityczny 3.1 Siły zbrojne 3.2 Polityka społeczna 3.3 Oświata 4 Geografia 4.1 Budowa geologiczna 4.2 Góry 4.3 Hydrologia 4.4 Gleby 4.5 Flora 4.6 Fauna 4.7 Podział administracyjny 4.8 Klimat 5 Język 6 Demografia 6.1 Dane ogólne 6.2 Imigracja 6.3 Miasta 6.4 Osadnictwo 7 Religie 8 Gospodarka 8.1 Przemysł 8.2 Energia 8.3 Rolnictwo 8.4 Lasy 8.5 Rybołówstwo 8.6 Transport 8.7 Górnictwo i energetyka 8.8 Turystyka 8.9 Przedsiębiorstwa 9 Kultura 9.1 Literatura 9.2 Muzyka 9.3 Film 9.4 Media 9.5 Sport 10 Święta 11 Zobacz też 12 Uwagi 13 Przypisy 14 Linki zewnętrzne Etymologia Nazwa Hiszpania (hiszp. Espaa) wywodzi się od nazwy Hispania, którą Rzymianie nadali części Półwyspu Iberyjskiego. Alternatywną nazwą była Iberia nazwa preferowana przez greckich pisarzy w odniesieniu do tej samej przestrzeni, wywodziła się ona od rzeki Iber (hiszp. Ebro) lub od słowa, które Grecy słyszeli od miejscowych ludów, również na południu półwyspu. Jednakże fakt, że termin Hispania jest terminem łacińskim doprowadził do sformułowania kilku teorii na temat jego pochodzenia. Hispania wywodzi się od fenickiej nazwy i-spn-ya, terminu którego stosowanie jest odnotowane w dokumentach dopiero począwszy od drugiego tysiąclecia p.n.e. Fenicjanie byli przedstawicielami pierwszej cywilizacji zamieszkującej Półwysep Iberyjski, zaś o ich pochodzeniu nie wiadomo nic pewnego. To oni założyli na terenie dzisiejszej Hiszpanii miasto Gadir dzisiejszy Kadyks, najstarsze miasto Europy Zachodniej. Po pokonaniu Kartagińczyków przez Rzymian, osadnicy nazwali te tereny wyspą góralków, gdyż po przybyciu zobaczyli tu mnóstwo królików i pomylili je z góralkami, które znali z Afryki, wówczas to wzięli je za znane z Palestyny góralki, które w języku fenickim, należącym do grupy języków semickich, musiały nazywać się, podobnie jak w biblijnym języku hebrajskim właśnie (-pnm / Hi-szfanim), w liczbie mnogiej szaphanim. Określili oni wówczas tereny te jako tierra abundante en conejos ziemia bogata w króliki. Na monecie z Galby widnieje uosobienie Hiszpanii z królikiem u stóp. Fenickie Iszaphanim zlatynizowało się do Hispania już w czasach starożytnych. Stąd mamy współczesne określenia Hiszpanii, które wyewoluowały od tej właśnie nazwy. Inna teoria pochodzenia nazwy wskazuje na preromańską nazwę Sewilli Hispalis. Inne hipotezy zakładają, że zarówno nazwy Hispalis jak Hispania pochodzą od nazw dwóch legendarnych królów Hiszpanii. Hispalo i jego syn Hispano lub Hispan, odpowiednio syn i wnuk Heraklesa. Historia Information icon.svg Osobny artykuł: Historia Hiszpanii. Pomnik Teatro Romano w Mridzie Alhambra warowny zespół pałacowy w Grenadzie zbudowany w latach 1232-1273; zabytek arabskiego budownictwa w Europie Las Mdulas w Leonie teren rzymskiej kopalni złota. Karol V Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw (Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z obszarów północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep. Information icon.svg Osobny artykuł: Arabskie panowanie w Hiszpanii. Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego "klęska" nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze mini królestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo. Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarządzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazją Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce. Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem. Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę. W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco. Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (która później została przekształcona w Unię Europejską). Information icon.svg Zobacz też: Hiszpańskie imperium kolonialne, Hiszpański podbój Ameryki i Hiszpańska kolonizacja Ameryki Północnej. Ustrój polityczny Król Juan Carlos I i królowa Sofia podczas wizyty w Departamencie Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych Information icon.svg Osobny artykuł: Ustrój polityczny Hiszpanii. Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po udaremnieniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska. Władza ustawodawcza jest zapewniona przez parlament dwuizbowy, sąd lub Zgromadzenie Narodowe, składa się z Kongresu Deputowanych (Congreso de Diputados) z 350 członków, wybieranego w wyborach powszechnych na okres 4 lat i Senatu, składającego się z 259 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 51 mianowanych przez regionalne legislatury, na okres również 4 lat. Premierem Hiszpanii jest od 2011 Mariano Rajoy. Information icon.svg Osobny artykuł: Partie polityczne Hiszpanii. Siły zbrojne Żołnierze hiszpańscy podczas misji w Afganistanie Information icon.svg Osobny artykuł: Siły zbrojne Hiszpanii. Siły zbrojne (Fuerzas Armadas Espaolas), których najwyższym dowódcą jest król a dowódcą operacyjnym jest szef sztabu (Jefe del Estado Mayor de la Defensa). Zasadnicza służba wojskowa we wszystkich rodzajach wojsk trwa 9 miesięcy. Siły Zbrojne są aktywnymi członkami NATO, Eurokorpusu oraz Grup Bojowych Unii Europejskiej. Zgodnie z Art. 8 Konstytucji Hiszpańskiej składają się z: sił lądowych, marynarki wojennej (w tym także piechoty morskiej), sił lotniczych Guardia Civil. Budżet wojskowy obejmuje 0,84% PKB. Liczebność wojska: liczba żołnierzy czynnych 177,950 liczba rezerwistów 328,500 liczba jednostek paramilitarnych (jednostki specjalne, Guardia Civil itp.) 72,600 Łącznie w armii służy 579,050 żołnierzy. Polityka społeczna Realizowana w Hiszpanii polityka społeczna obejmuje swym zakresem zabezpieczenie i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Zabezpieczeniem społecznym są objęci wszyscy pracujący. Składki na fundusz ubezpieczeniowy są obowiązkowe, także dla pracujących na własny rachunek. Fundusz jest także dotowany z budżetu państwa, są z niego wypłacane emerytury i renty oraz zasiłki macierzyńskie, chorobowe, dla osób bezrobotnych, czy ludzi starych oraz na wypadek śmierci. Opieka zdrowotna jest odpłatna, lecz częściowo refinansowana z funduszu ubezpieczeniowego. W przypadku leczenia szpitalnego i stosowania leków zwrot kosztów jest całkowity. Oświata Information icon.svg Osobny artykuł: Uniwersytety w Hiszpanii. Nauczanie jest bezpłatne i obowiązkowe dla dzieci w wieku 614 lat. Nauka w szkole podstawowej trwa 5 lat, w szkole średniej 7 lat w dwóch cyklach: I 4-letni, będący kontynuacją szkoły podstawowej i II 3-letni, przygotowujący do studiów i zakończony bakalaureatem. Geografia Information icon.svg Osobny artykuł: Geografia Hiszpanii. Spain topo.jpg Góry Sierra de Albarracn Duero płynąca przez Parque Natural de Arribes del Duero Hiszpania to kraj wyżynny i górzysty. Budowa geologiczna Centralna część Hiszpanii zbudowana jest z masywów paleozoicznych, częściowo przykrytych osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi, które występują w rozległych nieckach. Od północnego wschodu i południowego wschodu graniczą z nimi alpejskie pasma fałdowe Pirenejów i Gór Betyckich. Góry Hiszpania jest krajem wyżynno-górskim (około 90 proc. obszaru zajmują wyżyny i góry). Centralną część kraju zajmuje wyżyna zwana Mesetą Iberyjską, która wznosi się średnio do 600 m n.p.m. Góry Kastylijskie dzielą ją (najwyższy szczyt Almanzor 2592 m n.p.m.) na dwie części: Starą i Nową Kastylię. Mesetę otaczają góry: od północy Góry Kantabryjskie z najwyższym szczytem Torre de Cerredo (2648 m n.p.m.), od północnego wschodu Góry Iberyjskie z kulminacją Moncayo (2313 m n.p.m.). Na granicy z Francją rozpościerają się niedostępne Pireneje z kulminacją Aneto (3404 m n.p.m.), które wraz z Górami Iberyjskimi i niższymi Górami Katalońskimi otaczają nizinną Kotlinę Aragońską. Najwyższe szczyty w Hiszpanii: Szczyt Prowincja Wysokość (m n.p.m.) Teide Santa Cruz de Tenerife 3718 Mulhacn Granada 3478 Aneto Huesca 3404 Veleta Granada 3392 Pico Posets Huesca 3375 La Alcazaba Granada 3366 Monte Perdido Huesca 3355 Pico Marbor Huesca 3328 Pico de la Maladeta Huesca 3309 Pico Viamala Huesca 3298 Według Instituto Geogrfico Nacional (Espaa) Hydrologia Głównymi rzekami Hiszpanii są: Tag, Ebro, Gwadiana, Duero i Gwadalkiwir płyną one w głębokich dolinach oraz mają zmienne stany wód. Duero jest najobfitszą w wodę rzeką na Płw. Iberyjskim, ale i jej wody znacznie opadają w lecie. Istnienie progów uniemożliwia żeglugę, lecz stwarza możliwości wykorzystania energetycznego. Dopływy są wykorzystywane dla celów irygacyjnych, co jednak możliwe jest dzięki budowie zbiorników retencyjnych. Największy z nich znajduje się na Esli w pobliżu jej ujścia do Duero. Tag, z kolei jest najdłuższą rzeką półwyspu (1 010 km), lecz jest ona mało zasobna w wodę. Na odcinku 50 km tworzy granicę między Hiszpanią a Portugalią. Wody Tagu spływają na zachód głęboko wciętą (100 150 m) doliną. Jej niskie stany w porze letniej i duże spadki terenu uniemożliwiają żeglugę na tej rzece. Gwadiana jest rzeką w swym górnym biegu rzeką typowo krasową miejscami zanikającą i miejscami pokazującą się w jeziorach krasowych. Gleby Pokrywa glebowa Hiszpanii jest bardzo zróżnicowana. Północne obszary pokryte są glebami brunatnymi, a w Górach Kantabryjskich, występuje kompleks gleb bielicowych o niewykształconym profilu. W wielu miejscach Galicji (zwłaszcza w dorzeczu górnego Minho, o dużej wilgotności) rozpowszechnione są: gleby piaszczyste, szkieletowe i zabagnione a nawet torfowiska. Ogromne regiony pozostałej części Hiszpanii pokryte są glebami brązowymi (cynamonowymi) i brunatnymi śródziemnomorskimi. Flora Żmijowiec Echium wildpretii, charakterystycznie występująca bylina na szczycie wulkanicznym Teide na Teneryfie Wyspy Kanaryjskie Północną część kraju porastają lasy liściaste, zaś na południu dominują lasy iglaste. Na południu i w środkowej części kraju występuje roślinność śródziemnomorska z enklawami wiecznie zielonych lasów z dębem korkowym, oliwką i pinią. Na suchym obszarze południowo-wschodnim rośnie trawa stepowa, głównie ostnica mocna. W górach występują piętra roślinne. Na Wyspach Kanaryjskich roślinność jest uboga z endemiczną draceną smoczą, roślinami gruboszowatymi i wawrzynem kanaryjskim. Na Minorce występuje zimozielona formacja roślinna garig. Ponadto florę Hiszpanii uzupełniają takie rośliny jak: dąb skalny, palma karłowata, drzewo chleba świętojańskiego oraz, najbardziej pospolita z wszystkich wymienionych sosna alpejska, charakteryzująca się jasnozielonymi igłami, srebrzystymi gałęziami i rudobrązowymi szyszkami. Fauna Podobnie jak w przypadku flory tak i w faunie znajdujemy tu przedstawicieli środkowoeuropejskiej i północnoafrykańskiej fauny. Na północy kraju przeważają gatunki środkowoeuropejskie. W Pirenejach można spotkać dzikie świnie, wilki, kozice czy rysie. Z ptaków drapieżnych spotkamy orły i sępy. W górach centralnej części Hiszpanii występują lisy, borsuki, krety i różnorodne gryzonie. W tym samym rejonie, na stepowych nizinach występują zające, króliki i populacja różnorodnych gryzoni. Na południu Hiszpanii występują reprezentanci północnoafrykańskiej fauny, zwierzęta takie jak jeżozwierz, przepiórka, łasica, szakal oraz wiele gatunków jaszczurek. Na Gibraltarze występuje jedyny gatunek małp europejskich magota gibraltarska. Rzeki kraju obfitują w różnorodne gatunki ryb takie jak: pstrągi, łososie w rzekach w regionie Kantabrii, płocie czy świnki. W przybrzeżnych rejonach mórz napotkać można tu dorsze, makrele i tuńczyki. Miejscowe zwierzęta, nie spotykane gdzie indziej w Europie, to m.in. żeneta i koziorożec pirenejski. Licznie występują tu ptaki. Podział administracyjny Information icon.svg Osobny artykuł: Podział administracyjny Hiszpanii. Autonomous communities of Spain no names.svg Galicja Nawarra Madryt La Rioja Aragonia Katalonia Walencja Kastylia- La Mancha Estremadura Kastylia i León Asturia Kantabria Kraj Basków Murcja Andaluzja Ceuta Melilla Baleary Wyspy Kanaryjskie Francja Portugalia Morze Śródziemne Zatoka Biskajska Ocean Atlantycki Andora Ocean Atlantycki Flag of the Balearic Islands.svg Bandera de Andaluca.svg Flag of Castile and León.svg Flag of the Land of Valencia (official).svg Bandera Castilla-La Mancha.svg Flag of Aragon.svg Flag of the Community of Madrid.svg Flag of La Rioja (with coat of arms).svg Flag of Melilla.svg Flag of Catalonia.svg Flag of Cantabria.svg Flag of the Basque Country.svg Flag of Galicia.svg Flag of Extremadura with COA.svg Flag of Navarre.svg Flag of Asturias.svg Flag of the Canary Islands.svg Flag of the Region of Murcia.svg Hiszpania dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków, itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one: Bandera de Andaluca.svg Andaluzja (Andaluca), Aragonia (Aragón), Asturia (Asturias), Flag of the Balearic Islands.svg Baleary (Islas Baleares), Flag of Extremadura with COA.svg Estremadura (Extremadura), Flag of Galicia.svg Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria), Bandera Castilla-La Mancha.svg Kastylia-La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia i León (Castilla y León), Katalonia (Catalua), Kraj Basków (Pas Vasco), Flag of La Rioja (with coat of arms).svg La Rioja (La Rioja), Flag of the Community of Madrid.svg Madryt (Madrid), Flag of the Region of Murcia.svg Murcja (Murcia), Flag of Navarre.svg Nawarra (prowincja) (Navarra), Flag of the Land of Valencia (official).svg Walencja (Valencia), Flag of the Canary Islands.svg Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias). Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej: Flag Ceuta.svg Ceuta (Ceuta) Flag of Melilla.svg Melilla (Melilla) Wspólnoty autonomiczne Hiszpanii dzielą się na 50 prowincji. Klimat Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany, od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Wynika to z ukształtowania terenu. Centrum kraju charakteryzuje się klimatem kontynentalnym. Jest to teren otoczony pasmami górskimi, w związku z czym nie dociera tam wilgotne powietrze i jest bardzo sucho. Występują duże amplitudy temperatur dziennych jak i rocznych. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą 12 C w styczniu i 25 w lipcu, roczna ilość opadów sięga 250 mm. Madryt, leżący na wysokości 660 m, ma średnie temp. 5 C w styczniu i 24 C w lipcu. Północ kraju jest terenem zdecydowanie wilgotnym. Występują tam spore opady, a temperatury są umiarkowane. Niewielkie amplitudy miesięczne wskazują na łagodne zimy (od 6 C do 10 C) i chłodne lata (średnio poniżej 22 C). Obszar wybrzeża na wschodzie i południu kraju przejawia cechy klimatu śródziemnego z wpływem klimatu morskiego, im bardziej na południe tym bardziej gorący klimat. Jest to teren raczej suchy, z gorącym latem (ponad 22 C) i łagodną zimą (od 6 C na północno-wschodnim wybrzeżu do ponad 10 C na południu). Strefy klimatyczne w Hiszpanii: Strefa klimatyczna: Podzwrotnikowa i umiarkowana Klimat: Śródziemnomorski, kontynentalny i morski Język kastylijski (hiszpański) kataloński, walencki baskijski galisyjski leoński aragoński aranejski estremadurski fala W Hiszpanii status urzędowego ma język: kastylijski (potocznie zwany hiszpańskim), oraz regionalnie także: kataloński, baskijski i galisyjski. Zgodnie z zapisem w konstytucji Hiszpanii, każdy obywatel tego kraju ma obowiązek znać język kastylijski. Język kataloński jako urzędowy występuje w Katalonii i na Balearach. Poza tym używany jest w Pasie Zachodnim (Aragonia) i w comarce Carche na terenie Murcji. Na terenie wspólnoty autonomicznej Walencja, używany jest wariant języka katalońskiego walencjański. Język galicyjski jako urzędowy występuje tylko w Galicji. Ponadto używany jest w prowincjach León i Zamora, jednak nie ma tam statusu urzędowego. Język baskijski jako urzędowy występuje w Kraju Basków i na północy Nawarry. W gminach doliny Arn w katalońskiej prowincji Lleida, obowiązuje język aranejski, wariant oksytańskiego. Występują także liczne języki i dialekty romańskie, które nie mają statusu urzędowych w żadnej z hiszpańskich gmin. Są to: asturleoński, w skład którego wchodzą: asturyjski (używany w Asturii), kantabryjski (używany w Kantabrii), leóński (używany w prowincjach: León i Zamora), estremadurski (używany w Estremadurze) aragoński (używany w Aragonii) portugalski (niegdyś używany w niektórych gminach na terenie Estremadury, graniczących z Portugalią; obecnie praktycznie nie używany) Demografia Gęstość zaludnienia według prowincji i wysp (2005) Dane ogólne Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2009 już 46 661 950. Gęstość zaludnienia wynosi 91,4 os./km, jest niższa niż w większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokół Obszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast. Imigracja Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. W 2009 r., 12% mieszkańców (5,6 mln) było obcokrajowcami. Największymi mniejszościami są: Rumuni (797 tys.), Marokańczycy (710 tys.), Ekwadorczycy (500 tys.), Kolumbijczycy (400 tys.), Boliwijczycy (ok. 400 tys.) i Brytyjczycy (374,6 tys. 761 tys.) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich a nawet z krajów dalekiej Azji (200 tys.), w tym Chińczycy (125 tys.). Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim. W Hiszpanii widoczna jest tendencja przybywania tu i osiedlania się ludności z krajów UE i z całej Europy wśród nich są m.in. Brytyjczycy (350 tys.), Francuzi (225 tys.), Niemcy (215 tys.), Portugalczycy (160 tys.), Włosi (158 tys.), Polacy (140 tys.), Turcy (105 tys.), Ukraińcy (100 tys.), Szwedzi (60 tys.). Miasta Information icon.svg Osobny artykuł: Miasta w Hiszpanii. Najludniejsze miasta Hiszpanii (powyżej 200 tysięcy mieszkańców w 2012 roku) [potrzebne źródło]: Madryt Barcelona Madryt Barcelona Walencja Sewilla Walencja Sewilla Saragossa Malaga Saragossa Mlaga Las Palmas Bilbao Las Palmas Bilbao Córdoba Alicante Córdoba Alicante Valladolid Vigo Valladolid Vigo Gijón La Corua Gijón La Corua Pampeluna Palma de Mallorca Pampeluna Palma de Mallorca Granada Santa Cruz de Tenerife Granada Santa Cruz de Tenerife Vitoria-Gasteiz Móstoles Vitoria-Gasteiz Móstoles Oviedo Palma de Mallorca Oviedo Palma de Mallorca Miasto Liczba ludności Powierzchnia (km) Region Escudo de Madrid.svg Madryt 3 332 646 607 km Madryt Escudo de Barcelona.svg Barcelona 1 624 598 101,4 km Katalonia Escudo de Valencia 2.svg Walencja 831 261 134,6 km Walencja Escudo de Sevilla.svg Sewilla 703 029 140,8 km Andaluzja Escudo municipal de Zaragoza.svg Saragossa 685 963 967 km Aragonia Escudo de Mlaga.svg Mlaga 571 731 395 km Andaluzja Escudo de Murcia.svg Murcja 453 985 881,8 km Murcja Escudo de Palma de Mallorca.svg Palma de Mallorca 419 285 208,6 km Baleary Escudo de Las Palmas de Gran Canaria.svg Las Palmas de Gran Canaria 385 973 100,5 km Wyspy Kanaryjskie Escudo herldico de Bilbao.svg Bilbao 351 864 40,6 km Kraj Basków Escudo de Alicante.svg Alicante 333 077 201,2 km Walencja COA Córdoba, Spain.svg Córdoba 330 813 1255 km Andaluzja Valladolid-COA.svg Valladolid 312 673 197,9 km Kastylia i León Escudo Vigo.jpg Vigo 298 697 109,1 km Galicia Escudo de Gijón.svg Gijón 278 090 181,6 km Asturia Escut de L'Hospitalet de Llobregat.svg L'Hospitalet de Llobregat 262 327 12,5 km Katalonia Escudo de A Corua.svg La Corua 246 758 37,8 km Galicia Escudo de Vitoria.svg Vitoria 242 705 276,8 km Kraj Basków Escudo de Granada.png Granada 238 546 88 km Andaluzja Escudo de Elche.png Elx 231 311 326 km Walencja Escudo de Oviedo.svg Oviedo 229 598 186,5 km Asturia Escudostacruztfe.png Santa Cruz de Tenerife 224 046 150,5 km Wyspy Kanaryjskie Escudo de Terrassa.svg Terrassa 219 421 74,6 km Katalonia Escut de Badalona.svg Badalona 218 084 21,2 km Katalonia Escudo Cartagena.png Cartagena 217 709 558,3 km Murcja Escudo de Jerez de la Frontera.svg Jerez de la Frontera 213 153 1188,2 km Andaluzja Escut de Sabadell.svg Sabadell 210 496 37,9 km Katalonia Escudo de Móstoles.svg Móstoles 206 084 45 km Madryt Escudo de Alcal de Henares.svg Alcal de Henares 206 617 87,7 km Madryt Escudo de Fuenlabrada.svg Fuenlabrada 201 801 39,4 km Madryt rozpiętość populacji miast liczba miast

Osadnictwo Osiedla wiejskie odznaczają się w Hiszpanii bardzo dużą różnorodnością; w zależności od okolicy zmienia się materiał, z którego zbudowane są domy, a także ich wielkość i układ przestrzenny. występuje więc z jednej strony osadnictwo całkowicie rozproszone, a z drugiej skupione, w którym nierzadkie są przykłady wsi liczących powyżej 2 tys. domów (np. tzw. pueblos blancos). Rozmieszczenie i typy wsi zależą przede wszystkim od warunków przyrodniczych. Możliwość zaopatrzenia w wodę decyduje jednoznacznie o lokalizacji wsi, których większość leży w dolinach rzek. Niekiedy wpływ mają tu także czynniki przyrodnicze, historyczne oraz ekonomiczne. Formy osiedli pochodzą z różnorodnych okresów, a centralnie położonymi ośrodkami są stolice prowincji. Religie Information icon.svg Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Hiszpanii. Information icon.svg Osobny artykuł: Prawosławie w Hiszpanii. Information icon.svg Osobny artykuł: Federacja Jednot Ewangelickich w Hiszpanii. Information icon.svg Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Hiszpanii. Katedra w Santiago de Compostela jedna z najważniejszych świątyń pielgrzymkowych na świecie Bazylika Nuestra Seora del Pilar w Saragossie największa świątynia barokowa w kraju Katedra Sagrada Famlia w Barcelonie Przez wieki Hiszpania uważana była za bastion katolicyzmu w Europie. Tereny dzisiejszej Hiszpanii były jednymi z najszybciej schrystianizowanych w Europie w IV wieku. Na początku VIII wieku od strony południa miała miejsce inwazja arabska obejmująca niemal cały Półwysep Iberyjski. W I połowie VIII wieku od północy rozpoczęła się Rekonkwista wypieranie muzułmańskich Maurów z Półwyspu. Po opanowaniu całej Hiszpanii, czyli po roku 1492 jej monarchowie Ferdynand II Katolicki i Izabela I Katolicka rozpoczęli prześladowania muzułmanów i żydów zmuszając ich do konwersji na chrześcijaństwo. Doprowadziło to ostatecznie do wyrugowania wyznawców innych niż rzymski katolicyzm wyznań. W XVI wiek do Hiszpanii zaczęły szybko przenikać idee Reformacji, ale władcy opowiedzieli się po stronie Kościoła rzymskokatolickiego. W tym samym czasie rozpoczęły się podboje obu Ameryk i przymusowe nawracanie lub mordowanie ludności kolonizowanych terenów. Do początku XIX wiek Hiszpania pozostawała bastionem europejskiego katolicyzmu z szeroko praktykowaną Inkwizycją, lecz za czasów wojen napoleońskich i wojen domowych będących ich skutkiem zniesiono ją. Republikańskie rządy Francji próbowały narzucić laicki model państwa w Hiszpanii, co tylko częściowo się udało. W XIX wieku Hiszpania stała się monarchią parlamentarną z trójpodziałem władzy. Na skutek trendów modernizacyjnych, rewolucji przemysłowej, upowszechniającego się liberalizmu polityczno-gospodarczego i demokratyzacji życia społecznego pozycja Kościoła i rola religii zaczęły słabnąć, zwłaszcza w Katalonii, choć procesy te były dużo słabsze, niż w pozostałych krajach europejskich. Na początku XX wiek w północnej dobrze rozwiniętej gospodarczo i zaawansowanej technologicznie Hiszpanii upowszechniały się dążenie rewolucyjne, socjalizm, antyklerykalizm i liberalizm obyczajowy. W latach 30. zaostrzył się konflikt między konserwatystami skupionymi wokół monarchii i Kościoła a republikanami opowiadającymi się za laicką republiką w całej Hiszpanii. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej, w czasie której instytucja Kościoła rzymskokatolickiego i duchowieństwo doznały bardzo dużych prześladowań ze strony sił republikańskich, anarchistycznych i socjalistycznych. Po wygranej przez generała Francisco Franco wojnie Hiszpania stała się na powrót państwem wyznaniowym, w którym Kościół rzymskokatolicki miał uprzywilejowaną pozycję, a niemal całe życie społeczne i obyczajowe podporządkowane ideom narodowego katolicyzmu. Przywrócono kary za kontakty homoseksualne, rozwody, antykoncepcja, aborcja i edukacja seksualna zostały zakazane, płacenie podatków na rzecz prywatnych szkół katolickich i nauczanie lekcji religii katolickiej stało się obowiązkowe w szkołach bez względu na wyznanie. Stan ten utrzymywał się do połowy lat 70., kiedy to po śmierci generała Franco przywrócono monarchię konstytucyjną i zagwarantowano wolność sumienia, świeckość i neutralność światopoglądową państwa. W 1982 roku wybory do parlamentu wygrała Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza sprawując bez przerwy władzę przez 14 lat. W okresie rządów Partii Socjalistycznej nadal trwał dynamiczny rozwój gospodarki, wzrósł konsumpcjonizm, doszło do sekularyzacji i liberalizacji życia społecznego i obyczajowego. W nowoczesnym i zamożnym społeczeństwie hiszpańskim Kościół i religia przestały być uważane za instytucje zaspokajające potrzeby wiernych. Powszechne były także nastroje antyklerykalne oskarżające Kościół o nacjonalizm i wspieranie dyktatury Franco. Kościół zaczął systematycznie tracić na znaczeniu, a jego wpływy na życie publiczne i społeczne maleć. W ostatnich latach proces laicyzacji i sekularyzacji pogłębiły się. Według Centrum Badań Socjologicznych w 2009 roku 73,2% Hiszpanów zdeklarowało przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego (76% w 2006 roku), 2,3% do islamu, 0,1% do judaizmu, 1,7% to wyznawcy pozostałych religii (głównie , protestantyzmu, prawosławia, buddyzmu), hinduizmu i sikhizmu, a 22,2% zdeklarowało ateizm, agnostycyzm lub bezwyznaniowość (19% w 2006 roku). W 1975 roku 61% Hiszpanów uczęszczało systematycznie do kościoła na niedzielne nabożeństwa, w 2002 roku 25%, podczas gdy w 2009 roku już tylko 15%. 58% Hiszpanów zdeklarowało, że nigdy nie chodzi do kościoła. Według sondażu Eurobarometr w 2005 roku 59% Hiszpanów przyznało się do wiary w Boga osobowego, 21% do wiary w nieokreśloną siłę wyższą, a 18% zdeklarowało brak wiary. Według tego samego ośrodka badawczego w 2008 roku zaledwie 3% Hiszpanów uznało religię za jedną z trzech najważniejszych wartości, podczas gdy średnia europejska wyniosła 7%. Według Instytutu Gallupa aż 59% Hiszpanów przyznało, że religia nie odgrywa ważnej roli w ich życiu. Odbiciem malejącej roli Kościoła i religii w Hiszpanii są drastyczny kryzys powołań i niedobór duchowieństwa, upowszechniający się relatywizm moralny, daleko posunięta tolerancja wobec antykoncepcji, aborcji, eutanazji, kohabitacji czy małżeństw homoseksualnych. Szczególnie młode pokolenie krytyczne jest wobec postaw i doktryn Kościoła odnośnie etyki seksualnej i życia małżeńsko-rodzinnego. Młode pokolenie także w największym stopniu skłania się ku indywidualnej wierze bądź bezwyznaniowości. W 2005 roku zaledwie połowa młodzieży utożsamiała się z katolicyzmem, z czego jedynie 10% było zaangażowanych religijnie, a niespełna 4% systematycznie praktykowało. Z drugiej strony w obliczu gwałtownej laicyzacji życia publicznego, reformom rządzącej PSOE i napływowi muzułmańskich imigrantów widoczna jest także aktywna działalność organizacji katolickich mobilizujących prawicowe ugrupowania polityczne i zwolenników odnowy moralnej i tradycyjnych wartości rodzinnych i katolickich[potrzebne źródło]. Ruchy te jednak wydają się być w mniejszości. Gospodarka Madryt stolica Hiszpanii Walencja nowoczesna architektura kompleksu Ciudad de las Artes y las Ciencias (Miasto Sztuki i Nauk) autorstwa syna miasta, architekta Santiago Calatravy Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2009 PKB wyniósł 1052 mld euro, czyli 23,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od 1990 spadła z ponad 9 proc. do ok. 2,5-3 proc. obecnie) i masowym bezrobociem. Obecnie (IV 2011) wynosi ono 21,3 proc.. wobec 21,6 proc. w 1978). Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny - głównie inwestycje amerykańskie, brytyjskie, francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii. Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych, co potwierdza wysoki PKB. Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie stanowią wielką czołówkę Europy wraz z takimi krajami jak: Wielka Brytania, Francja, czy Włochy. Są już dziewiątą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już wyższy niż należąca do G8 Kanada. Relatywnie niskie ceny wpływają na wysoką siłę nabywczą porównywalną do Włoch i Francji. Przemysł Kompleks fabryk w La Pobla de Mafumet Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in. SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Corua). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Corui są duże stocznie a co za tym idzie jest tutaj wysoko rozwinięty przemysł stoczniowy (3 proc. produkcji światowej 6. miejsce). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijón, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4,612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza; wina ponad 34 mln hl, 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju. Energia Elektrownia słoneczna w Sanlcar la Mayor Hiszpania to jeden z liderów w produkcji energii słonecznej. Wsparcie rządu i obowiązywanie tzw. systemu feed-in tariff, dzięki któremu producenci energii ze źródeł odnawialnych mogą ją odsprzedawać po z góry ustalonych, preferencyjnych cenach, sprawiły, że na Półwyspie Iberyjskim w szybkim tempie powstawały w ostatnich latach nowe elektrownie słoneczne. W 2011 roku moc zainstalowanych elektrowni słonecznych wyniosła 4,2 GW. Sektor energetyczny wytwarza około 5% PKB brutto kraju. Zapotrzebowanie na energię w Hiszpanii począwszy od 2002 r. wzrosła o około 3,5% rocznie, z niewielkimi zmianami, jak w 2003 roku zanotowano wzrost o około 7%. Wraz ze wzrostem konsumpcji wzrasta zapotrzebowanie na energię od 211.500 GWh w 2002 r. do 253.600 w roku 2006. W 2008 roku 50% energii produkowanej w Hiszpanii było pochodzenia jądrowego 15 368 toe, z czego 15% pochodziło z węgla, 6% z energii mechanicznej płynącej wody i 29% z pozostałych źródeł energii odnawialnej. W 2009 r. Hiszpania była największym producentem energii słonecznej oraz na trzecim miejscu wśród państw wytwarzających energię wiatrową. Produkcja energii wodnej w Hiszpanii osiągnęła w 2010 r. wartość 2220 MW i była to druga co do wielkości wartość produkcji w UE po Włoszech. Według raportu koncernu Ernst & Young Hiszpania wraz z takimi krajami jak m.in.: USA, Chiny i Indie znalazła się w gronie państw najbardziej atrakcyjnych na świecie pod względem inwestowania w odnawialne źródła energii. Rolnictwo W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Pod względem eksportu owoców cytrusowych kraj znajduje się w ścisłej światowej czołówce. Poza innymi owocami cytrusowymi tj. pomarańczami i mandarynkami prowadzi się uprawy kasztanów, migdałów, granatów i bananów, głównie na obszarach śródziemnomorskich. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Produkty pochodzenia rolniczego stanowią poważną pozycję eksportową Hiszpanii dostarczając niemalże 1/5 wpływów z eksportu. Na płaskowyżu Meseta uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinie rzeki Ebro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. w Andaluzji. Hodowla jest stosunkowo mniej ważną gałęzią produkcji rolnej, chociaż ma i ona ma w kraju wielowiekowe tradycje. Największe pogłowie posiadają stada owiec, znacznie mniejsze zaś bydła i kóz. Lasy Las palmowy w okolicach Elche, we wschodniej Hiszpanii 31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują właśnie lasy. Największe kompleksy leśne znajdują się w północnej, wilgotnej części Hiszpanii (lasy liściaste i mieszane), zaś na południowym zachodzie przeważają lasy dębowe z dębem korkowym. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest również żywica. W kraju znajduje się 13 parków narodowych (hiszp. parque nacional), największym z nich Doana, który obejmuje jedyne w swoim rodzaju siedliska ptaków wędrownych z południa Afryki, zaś Cabaeros chroni unikatowe w Europie lasy wiecznie zielonych dębów ostrolistnych i korkowych. W Hiszpanii znajduje się także największy w Europie las palmowy El Caracol niedaleko Elche. Rybołówstwo Doniosłe znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim La Corua w Galicji, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Mlaga. W Vigo, w północnej części kraju znajduje się Agencja Kontroli Rybołówstwa UE, której zadaniem jest szkolenie inspektorów oraz organizacja wspólnych inspekcji z kilku państw członkowskich, a także ma ona zapewnić zgodność z wymogami dotyczącymi połowów, wprowadzonymi w trosce o zachowanie zasobów rybnych. Prawie połowę ryb i owoców morza (mariscos) łowionych w Hiszpanii dostarcza flota galicyjska. Hiszpania wspólnie z Francją, Danią, Wielką Brytanią oraz Niderlandami dokonuje 60% połowów całej UE. Ponadto Hiszpanii przypada w udziale 25% łącznego tonażu rybackiej floty wspólnotowej (481 000 ton). Największe porty rybackie znajdują się nad Zatoką Biskajską i na terenie Galicji. Transport Autostrada A-7.png w Andaluzji AVE-Szybka hiszpańska kolej Sieć transportowa Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 370 tys. km 73,2 km na 100 km powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny 31 grudnia 2007 było w Hiszpanii 14 689 km autostrad (Spain traffic signal s1.svg autopistas) i dróg ekspresowych (Spain traffic signal s1a.svgautovas), co łącznie zalicza ten system za największą sieć w Europie i trzecią co do wielkości na świecie po USA i Chinach. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wynosi obecnie 16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, hiszpańskie koleje RENFE również obejmują szybką kolej AVE. Wraz z otwarciem trasy dla pociągów dużej prędkości na linii Madryt Walencja w grudniu 2010 Hiszpania stała się krajem, który ma najdłuższą sieć szybkich kolei w Europie, a drugi co do wielkości system szybkich kolei na świecie. Transport morski odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju, zwłaszcza w handlu zagranicznym, gdyż większość towarów jest przywożonych lub wywożonych drogą morską. Najważniejsze porty morskie to: Algeciras, Kadyks,Kartagena, Walencja,Tarragona, Barcelona, Bilbao, A Corua. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao. Górnictwo i energetyka Hiszpania jest krajem obfitującym w rudy i kruszce. Kopaliny użyteczne są różnorodne i dość znaczne. W Górach Kantabryjskich na północy znajdują się złoża węgla kamiennego i wysokiej jakości rudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł ciężki. Węgiel brunatny wydobywa się we wschodniej części kraju centralna Katalonia. W górach Sierra Morena i Sierra Nevada eksploatuje się złoża rud metali, przede wszystkim: miedzi, cynku (Chalkopiryty) i ołowiu. Dzięki bogatym złożom rtęci w okolicach Almadn, Hiszpania zajmuję 1 miejsce na świecie w jej wydobyciu. Na tym samym obszarze wydobywa się również rudy tytanu, antymonu i manganu. Ponadto rudy manganu występują także w Górach Kantabryjskich i Iberyjskich. W Galicji znajdują się rudy wolframu. Na wybrzeżach znajdują się też niewielkie żłoża ropy naftowej. Sole potasowe występują głównie w północno-wschodniej Katalonii, a także w północno-zachodniej części Kotliny Aragońskiej. 43% energii kraju pochodzi z elektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie w Pirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych. Turystyka Majorka Benidorm Costa Blanca Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci bardzo wielu zabytków i licznych, bogatych w eksponaty muzeów oraz jeden z najcieplejszych klimatów na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przynoszących znaczne dochody w 2001 roku ponad 47 mld euro. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię wyniosła prawie 71 mln, którzy wypoczywali głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz Costa del Sol Costa Blanca Costa del Azahar Costa Dorada Costa Montanesa Costa Vasca Costa Verde Rias Altas Rias Bajas) czy na Balearach. Dużą popularnością cieszą się także Wyspy Kanaryjskie z ich subtropikalną roślinnością i interesującymi zjawiskami wulkanicznymi. Ponadto ożywiony ruch turystyczny spowodował, że porty lotnicze w Las Palmas i na Majorce stały się jednymi z największych portów lotniczych Europy. Najcenniejsze zabytki posiadają miasta: Madryt (obok zabytków architektonicznych mieszczą się tu liczne zbiory sztuki, czy słynne muzeum Prado), Toledo, Barcelona, Burgos, Salamanka (z najstarszym uniwersytetem w kraju), Saragossa. W zabytki z czasów rzymskich obfituje Tarragona i Sagunto, z czasów arabskich Sewilla, Kordoba, a szczególnie Grenada (Alhambra) i Generalife perła architektury mauretańskiej. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano m.in.: budowę dróg oraz przemysł lokalny. Przedsiębiorstwa El Corte Ingls Flagowa hiszpańska marka - ZARA Sieedziba przedsiębiorstwa CEPSA w Madrycie Poniższa tabela przedstawia największe firmy hiszpańskie w 2011, wg rankingu ranking5000.com: Poz. Nazwa firmy 1 Cepsa 2 Repsol Petroleo 3 Mercadona 4 Repsol Comercial 5 El Corte Ingls 6 Telefónica 7 Dia 8 Endesa 9 Movistar 10 Eroski Kultura Literatura Miguel de Cervantes Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych na Półwyspie Iberyjskim. Okres tworzenia pisanych dzieł kultury obfitował w pojawianie się w tekstach literackich różnorodnych wpływów. Panowanie rzymskie, arabskie czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowała w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł w języku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijała się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Początek literatury hiszpańskiej stanowi bogata twórczość wędrownych żonglerów (anonimowy epos rycerski Pieśń o Cydzie z ok. 1140 r.) i wykształconych klerków (głównie duchownych, poezja Gonzalo de Berceo). Na rozwój prozy w XIII wieku wpłynął król Alfons X Mądry. Poezję XIV wieku reprezentowali: J. Ruiz i P. López de Ayala, prozę Juan Manuel, zaś XV wieczna proza miała charakter satyr. Ukształtował się też romans rycerski (Amads de Gaula). Rozwinęła się anonimowa twórczość poetycka w formie romancy. Następnie w literaturze hiszpańskiej rozwijały się takie kierunki jak: romans przygodowo-sentymentalny czy teatr. W II połowie XVI wieku w poezji hiszpańskiej zapanował duch ascezy i mistycyzmu, pojawiły się 2 szkoły: salamantyjska, której przedstawicielem był Luis Ponce de León i sewilska, którą reprezentował Francisco de Herrera starszy. W epoce wielkich odkryć geograficznych i podbojów kolonialnych powstawała literatura związana z podbojem Ameryki: kroniki Hernna Cortsa czy Bernala Daz del Castillo. Na przełomie XVI i XVII w. tworzył Miguel de Cervantes autor Don Kichota pierwszej wybitnej powieści nowożytnej, która do dziś uważana jest za najważniejszą książkę kręgu kulturowego języka hiszpańskiego. Ogólnie podsumowując cała literatura hiszpańska przedstawia niezwykłe bogactwo literackie. Niemalże co roku na Półwyspie pojawiają się nowe sensacje literackie, takie jak m.in.: Klub Dumas czy Flamandzka szachownica Arturo Preza. Inni współcześni twórcy literatury hiszpańskiej to m.in.: Matilde Asensi, Julia Navarro, urodzony na Kubie Jos Carlos Somoza czy Carlos Ruiz Zafón. Jednym z najbardziej znanych bestsellerów hiszpańskich jest powieść Żołnierze spod Salaminy Javiera Cercasa. Wciąż tworzą tacy autorzy jak Javier Maras mistrz długiej frazy i wirtuoz refleksyjnej narracji czy Enrique Vila-Matas. Bardzo dobrze ma się też nurt tzw. literatury kobiecej, reprezentowany przez Rosę Montero, Lucę Etxebarrę, Almudenę Grandes czy Soledad Puertolas, tworzące teksty skupiające się na problemach współczesnych kobiet. Muzyka Corrida Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się wraz z upływem czasu, wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozarabski, aby wreszcie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI wieku nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII wieku powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewaluacjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańską tonadillę i sainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata Farinellego). Dopiero w XIX wieku muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi jest powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak: Flamenco, czy Pasodoble. Film Filmografia hiszpańska jest bardzo bogata, w kraju powstaje wiele bardziej, czy mniej znanych filmów. Dużym uznaniem na świecie cieszyli i cieszą się hiszpańscy reżyserzy: Luis Buuel, Carlos Saura, Pedro Almodóvar, Alejandro Amenbar, Jaume Balagueró, Alberto Rodrguez, Fernando León de Aranoa czy Ramón Salazar. Wiele filmów nie tylko hiszpańskich, lecz także produkcji amerykańskiej kręconych jest w Hiszpanii. Znaną hiszpańską aktorką jest Penelope Cruz. Obecnie bardzo popularnym gatunkiem filmowym, którego podejmują się hiszpańscy reżyserzy jest horror i thriller-dreszczowiec. Media Siedziba dziennika El Pas w Barcelonie Spośród prasy największym dziennikiem ukazującym się w Hiszpanii jest gazeta o profilu socjaldemokratycznym El Pas, wydawana przez najpotężniejszy koncern medialny Grupo PRISA, założony przez Jesusa de Polanco (inne media należące do koncernu to m.in. dziennik sportowy As, radio Cadena SER, platforma telewizji cyfrowej Digital+). Innymi największymi dziennikami wydawanymi w kraju są m.in.: konserwatywno-liberalne El Mundo, konserwatywno-monarchistyczny ABC oraz La Razón o zbliżonym do ABC profilu. W Barcelonie ukazuje się dodatkowo La Vanguardia, redagowana w części po katalońsku. Wśród prasy sportowej prymat dzierżą dzienniki Marca oraz wspomniany As. Ponadto w Hiszpanii ukazuje się wiele gazet lokalnych np. Diario de Sevilla, Diario de Mallorca. Największą hiszpańską stacją telewizyjną jest publiczna Televisión Espaola (TVE), emitująca przede wszystkim programy TVE1 oraz TVE2. Do prywatnych stacji telewizyjnych należą m.in.: Antena 3, Telecinco, Veo TV, Canal+. Sport